QUÁN NGHÈO BÊN CON DỐC LỞ

chào bạn đọc

Thưa thật với bạn đọc tôi từng đăng bài hồi ức này khá nhiều lần với cái đề bài khác nhau. Dù sao chăng nữa đây là một câu chuyện thật của cuộc đời người viết sau ngày tù cải tạo về lại địa phương chung sống với gia đình cùng bà con làng nước. 

Những người "tù cải tạo" ngày đó thú thật còn cái mạng về nhà là điều may mắn. Chuyện  vốn liếng cuộc đời chỉ là  hai bàn tay không cùng một thân thể ốm yếu suy nhược sau những năm thiếu ăn cùng đày ải nơi rừng sâu núi thẳm. 

Nói thật tình những người ra tù về lại thành phố, đời sống bán buôn còn khá cho bản thân. Những ai về lại gia đình ở vùng đất đai trù phú thì cuộc sống sẽ sung túc hơn. Đó là chuyện đương nhiên, cuộc sống có liên quan với kinh tế nơi ta ở.  

Người viết, nói cho cùng có thể kém may mắn hơn những người tù về lại thành phố. Trước tiên là vốn liếng trong tay không gì hơn là cái rìu ngày ngày vô rừng đốn củi nuôi "vợ đỡ con". 

Sơn Mỹ ngày đó là một vùng đất ven biển, dân cư đa phần làm nương rẫy đốt than sinh sống. Chiếc xe thồ chở củi của tôi, cứ một lần 'hạ sơn', tức là đổ xuống con dốc Tân Sơn để về dưới kia, lại phải qua cái quán nghèo bên con dốc.

Ông lão bán quán chẳng ai xa lạ. Người ta gọi ông là ông Uy tức là ông Uy Sơn Mỹ. Trong mắt người viết nhân vật này khá đặc biệt. Đặc biệt không phải ông là chủ nhân cái quán nghèo kia mà do ông lúc nào cũng bận bộ đồ vá hàng trăm miếng và cái ống thuốc lào thật dài cạnh bên ông.

hình ảnh một cái quán nước nghèo nàn bên dốc SƠn Mỹ, xe ôm Minsk, một phương tiện chính, đang chở người đi buôn cá về thị xã LAGI sau lưng đèo 1 cần- xế (hình tác giả chụp trước khi đi Mỹ vào cuối tháng 7/1995)

    Trở về cái thời còn nhỏ dưới khung trời thành phố Quảng Trị thân yêu, ngày đó tôi là đứa học trò nhưng lại mê bộ truyện Võ Lâm Ngũ Bá (Kim Dung) nhất trong nhiều tập truyện võ hiệp của Tàu. Thật lạ quá, tôi từng đọc lui đọc tới không biết chán. Từ trường Nguyễn Hoàng về nhà, có khi tôi không theo đường Duy Tân, lại theo Lê thái Tổ đi lên hướng Chơ Tỉnh, xong men  theo Trần Hưng Đạo đi xuống. Trên đường Trần H Đạo, tôi hay ghé tiệm sách Tao Đàn hỏi mấy tập kế của Võ Lâm Ngũ Bá về chưa? 

   Trong Ngũ Bá có Cửu Chỉ Thần Cái Hồng Thất Công coi về Cái Bang, là "sếp" của phái Ăn Xin . Hồng Thất Công có môn "Đả Cẩu Bổng Pháp" tức 'võ đánh chó'. Dĩ nhiên, người Cái Bang thì hay gặp chó,  mà găp chó thì phải có võ để trị. Nhưng trong truyện "Đả Cẩu" này lại là món võ mà quần hùng phải khiếp. Đó là chưa kể đến Giáng Long Thập Bát Chưởng từng sánh vai với Nhất Duơng Chỉ, thần công cái thế, của Vuơng Trùng Dương sau này là tổ sư của Toàn Chân phái mà đứa cháu là Truơng Tam Phong kế truyền và là tổ sư của Võ Đang Phái...

   Miên man chuyện võ hiệp của Tàu, các bạn sẽ hỏi có liên quan chi câu chuyện hay ký ức "cái quán nghèo" trong đề bài đâu? Xin thưa, đó là hình ảnh cái áo của Trưởng Lão Cái Bang là Hồng thất Công luôn luôn vá víu, rách rưới và từ hình ảnh của Lão Cái Bang làm tôi chợt so sánh với cái áo của người người chủ cái quán nghèo bên dốc kia.

*

  Những ngày di dân Quảng Trị vào Bình Tuy, cụ thể hơn là Hàm Tân và chi tiết hơn nữa là xứ Động Đền, những làng xã QT bên bờ đại duơng, vùng vịnh Hàm tân. Tôi ghi nhớ hình ảnh của một 'Hồng thất Công thứ hai' chăng?

  Bạn đọc sẽ thắc mắc tại sao lại là 'Hồng thất Công thứ hai'? Ý tưởng của tôi sao 'ngồ ngộ' khi so sánh hình ảnh một ông già bán quán bên đường quê huơng với một nhân vật võ hiệp.

              NGƯỜI QT TỪ ĐÀ NẴNG DI DÂN VÀO BÌNH TUY NĂM 1973

  Bà con sống trên Dốc Sơn Mỹ (trước là xã Tân Sơn-Hàm Tân) ai mà chẳng biết ông. Ông là người Bắc Di Cư, từng sống tại QT. Nhà ông cũng theo bà con QT vào đây thời Khẩn Hoang Lập Ấp,  thập niên 1973 cho đến bấy giờ. 

Theo con đường đất đỏ, tức là tỉnh Lộ 23 (giờ là tỉnh lộ 55) Bình Châu-Hàm Tân. Trước khi đổ dốc, xuống chợ Cam Bình để về thi trấn LaGi, người ta thấy căn nhà tôn nho nhỏ của ông bán hàng ẩn mình dưới vài gốc mít.  Sinh kế của ông ngoài cái quán nhỏ trước mái hiên nhà, vài thẩu kẹo, vài nải chuối, chẳng có món hàng nào đắt giá. Tôi không biết nhà ông có vào rừng canh tác làm rẫy hay không? Mỗi lúc đi ngang, tôi chỉ thấy ông ngồi giữ quán, tay cầm ống thuốc lào, thỉnh thoảng rít một 'hơi' thuốc dài lê thê cùng buông ra làn khói bay bay...

Thân phận tôi chẳng khác gì hơn? Đó là hình ảnh một gã tiều phu đang khom mình thồ chiếc xe củi nặng. Tôi cố dùng hết sức mình, ghì chiếc xe thồ bắt đầu đổ dốc. Mỗi ngày ngang qua nhà ông, hình ảnh 'đậm nét' làm người viết nhớ mãi là gì? tôi sẽ lần lượt kể lại cho bà con QT mình nghe 'chơi'...

Ông bán hàng đang 'rít' ống thuốc Lào, mắt tôi không thể bỏ qua cái áo ông mặc. Những lớp vá chằng chịt, chồng lên nhau không còn một chỗ trống. Hình như ông chỉ mặc cái áo hơi quái dị đó ?  Những miếng vải kaki xanh vuông, hết lớp này chồng lên lớp khác. Hình như càng rách, ông lại càng vá thêm! Tôi không mặc nhưng hình dung chiếc áo kia ắt hẳn phải nặng chình chịch mà thôi!

xin mượn hình ảnh này làm hình ảnh của người viết ngày đó. "anh hùng mạt vận" vào rừng đốt than làm củi...bạn đọc hãy tưởng tượng xe củi của người viết đang ngang qua cái quán nghèo trong truyện ...

Tôi thông cảm cho ông, có thể do đây là một hành động âm thầm, ông đang chống lại cái gì đó? Sự nghèo túng, thiếu thốn của một miền đất khổ hay hoàn cảnh chung cho toàn thể bà con lối xóm quanh ông ? Vá- chắp tiếp nối vá- chắp? Chiếc xe thồ củi của tôi chẳng hơn gì thân phận ông ? chiếc ruột xe vá 'chằm vá đụp' đến nỗi mấy thợ vá và sửa xe đạp trên xã Sơn Mỹ như anh Hạ (Thuỷ) gần Chùa Huệ Đức, anh Lợi, anh Oai đều là thợ sửa xe đạp trước chợ Xã từng lắc đầu một cách ái ngại. Chiếc xe tôi cùng 'thân phận vá chắp' do hai chiếc lốp xe không còn chỗ nào để vá? Cái thời: mua cái ruột xe đạp, cái đùm, sợi xích, cái rô líp "Trung Quốc' là cả "một gia tài"?!

 Lớp trẻ lớn lên sau này không có cơ hội sống qua "CHẾ ĐỘ TEM PHIẾU".  Mỗi năm 'tiêu chuẩn' vài tấc vải, ai không may có thể khác màu. Cái áo ' trường kỳ kháng chiến' của Ông có thể là câu trả lời cụ thể và hình tượng nhất cho sự thiếu thốn này. Cán bô- công nhân viên chức- cách gọi thời đó, có thể khá hơn một ít. Một ít thôi; nghĩa là mỗi năm hơn dân vài ba tấc vải,dăm ba lạng thịt heo (nhưng ai cũng ưa nhiều mỡ , rán để dành), một vài lạng trà đường . v v.. 

 Người viết ngang đây cũng chưa nói hết ý mình. Cái áo cùng cái quán nghèo ven đường ngày đó làm tôi nhớ lại   Cụ "Hồng thất Công" trong Võ Lâm Ngũ Bá, đề cập ở đầu bài. Cửu Chỉ Thần Cái mà sống lại, đem áo ra so ư ? cũng thua cái áo của 'cụ bán hàng' mà tôi miêu tả vào thời chúng tôi  thôi.  Bạn thử tưởng tượng xem:  cái quần đùi ka ki bạc phếch, bên trên là cái áo vá chằng chịt, chồng chất lớp lớp thời gian, lưu dân QT sống tại vùng này, rẫy rừng làm bạn.

Ông lão ngày ngày ngồi trước cái quán nghèo, lơ đãng ngó ra từng đoàn xe đạp thồ, những toán phụ nữ gánh gồng ngang qua truớc mắt ông. Những đoàn dân quê lao lực, củi than cùng nông phẩm thi nhau đổ dốc. Dưới kia là phố thị La Gi; đêm về từng hàng ghe tàu ra khơi, hàng vạn ngọn đèn măng -sông câu mực thi nhau lấp lánh...

Biển Hàm Tân vào mùa câu mực

Quá khứ của Ông, cũng sống cùng người dân QT ngoài kia, đồng cam cộng khổ theo bà con mình vào tận Bình Tuy, khai sơn phá thạch, tạo nên một quê huơng thứ hai nói 'rặc giọng mình'; trừ ông, vẫn cái giọng Bắc rất chuẩn. Quá khứ của ông có gì nổi trội? chẳng ai biết ngoại trừ câu chuyện là ông "nấu thịt chó rất ngon", đơn giản chỉ có thế. Tôi cũng xin nhắc lại chuyện ông nhạc tôi kể lại cho tôi rằng: ông nấu thịt chó 'cừ khôi' đến nổi có ông cố vấn Mỹ thời trước đóng tại Quảng Trị  'từng yêu chó, quý chó' mà phải 'chết mê chết mệt' vì món thịt chó của ông!

một 'thời thịt chó' của Ông bán hàng thời sống tại QT trước 1972

Có thể trong bút ký này, Ông hay bà con  không bằng lòng về chuyện cái "áo vá" ; nhưng nghĩ lại vào thời này bà con mình và ngay cả người viết đều cùng cảnh ngộ. Một hoàn cảnh của rách rưới, cơ khổ, chắp vá cùng mong cầu ...

Dù "áo vá" nhưng tôi nghĩ không ai có thể vá áo chồng chắp, chằng chịt bằng Ông, một hình ảnh làm cho tôi nhớ mãi. Một ý nghĩ hơi 'tếu' thoáng qua: nếu ai đó đi  'thi vá áo' thì khó lòng thắng được ông? Ngay cả Cửu Chỉ Thần Cái, trưởng phái Cái Bang trong truyện Kim Dung ngày trước giá như sống lại chắc cũng chào thua ông lão bán hàng bên dốc Sơn Mỹ ngày đó. 

*

 Chuyện ngày qua, vài thập niên trôi nhanh như gió thoảng. Một con dốc bên triền đất lở lói, có cái quán nghèo chỉ vài nải chuối đong đưa trên vài ba thẩu kẹo rẻ tiền... có ông lão bán hàng với chiếc áo vá đầy ấn tượng. Ông đang mơ màng...cụm khói thuốc lào từ từ bốc cao. Làn khói thuốc như muốn theo đám mây trời đang bảng lảng trôi về phương trời Quảng Trị ./.