TRUYỆN HAY CỦA John E. Steinbeck: ĐÁM DÂN MẤT ĐẤT (phần 2)

 The Grapes of Wrath 

John E. Steinbeck 

dịch thuật ĐHL

tiếp theo kỳ 1…

Ngồi như thế một lúc, người tá điền chợt ngó quanh--anh nhìn cái bơm nước nằm đây từ mười năm nay. Tay cầm hình cổ ngỗng, mấy cái hoa sắt đặt trên vòi nước, cạnh tấm thớt anh dùng chặt đầu hàng ngàn con gà. Cái cày tay nằm dưới mái nhà chứa đồ, cái giường cũ treo cất dưới mái che.

Trong nhà, mấy ồn ào cạnh  mẹ chúng:

Chúng con biết làm gì đây mẹ ơi , chúng con biết đi đâu hả mẹ?

Người mẹ nói:

  -Nhà  ta chưa tính được gì, hãy ra ngoài đó chơi đi. Nhớ đừng gần cha con. Cha con sẽ đánh nếu con léng phéng lại gần. 

  Đàn bà tiếp tục công việc nhưng luôn để mắt canh chừng người chồng, anh ta còn ngồi ngoài kia, lúng túng suy tính... 

               

                              
   Nhiều chiếc máy cày ùn ùn trên đường rồi đổ vào cánh đồng. Đoàn xe nhìn chẳng khác chi một đám côn trùng vĩ đại, thứ côn trùng có sức mạnh tuyệt vời. Chúng đang bò trên mặt đất, đào bới, cuốn lên những đường cày. Máy chạy bằng dầu cặn, rầm rì khi dừng lại, di chuyển rồi sẽ gầm lên một tiếng cuối cùng trước khi tắt máy. Đoàn máy cày đó là những con  “quái thú mũi tẹt”. Chúng sẽ cuốn lên những đám bụi, mõm luồn sâu vào đất, tìm cách băng qua cánh đồng, đâm thẳng qua hàng rào, sân vườn, trèo ngang các rãnh nước bằng những đường thẳng tắp. Chúng không chạy lung tung trên mặt đất, nhưng chạy theo con đường riêng của chúng vạch ra. Chúng chẳng quản ngại đồi cao, khe suối, hàng rào, nhà cửa của tá điền…

   Gã ngồi trên chiếc ghế sắt trông chẳng giống người. Găng tay, đeo kiếng, mặt nạ cao su che kín mũi, miệng- chẳng khác gì là một phần chiếc máy cày quái thú kia. Hắn hiện thân là một con robot nhúc nhích trên ghế. Tiếng máy cày ầm ầm trong ống xi lanh, âm vang khắp cánh đồng. Đó là thứ tiếng ồn duy nhất, cộng huởng với không khí, đất rồi cùng nhau làm nên một nhịp điệu ăn ý, hợp đồng. Gã lái máy cày không phải là chủ nó.  Cỗ máy băng thẳng qua cánh đồng, cắt dọc ngang hàng chục nông trại rồi lại chạy lui. Cái núm điều khiển có thể làm chiếc xe cày hiệu CAT này tách ra hai phần, nhưng bàn tay của gã không thể làm vậy. Lý do là con 'quái vật ngân hàng' tạo ra chiếc máy cày rồi ra lệnh nó phải ra tận nơi này. Lệnh từ  'con quái vật' kia len vào tay người lái, lên não, tới từng bắp thịt, mang kiếng cùng che miệng.  Che cả trí não hắn, đồng nghĩa là bịt tiếng nói, che luôn nhận thức, chận tiếng phản kháng của hắn. Gã tài xế không thể nhìn đất đai ra sao trước mắt, không thể nào ngửi được mùi đất. Dấu chân hắn chẳng bao giờ hằn lên mặt đất để cảm nhận ấm nồng và sức mạnh từ đất. Hắn chỉ cần ngồi trên chiếc ghế sắt, chân nhấn lên bàn đạp cũng bằng sắt. Hẳn chẳng biết vui, giận, nguyền rủa hay biết khuyến khích để giúp phấn chấn cho chính sức mạnh của mình. Lý do, hắn không dám tự mình vui mừng, thúc hối, nguyền rủa hay khuyến khích cho chính hắn. Hắn chẳng cần biết sở hữu, tín cẩn, lạy lục gì về chuyện đất đai. Nếu một hạt giống vải xuống không nẩy mầm, chẳng là chuyện của hắn. Nếu một cây con vừa mọc lên, chết khô trong nắng hạn hay chìm lĩm trong mưa lụt, thì chuyện lái xe tạm dừng nhưng không hề chấm dứt chuyện chiếc máy cày kia.

   Hắn yêu quý đất đai không bao giờ bằng ngân hàng. Hắn có thể trầm trồ khen chiếc máy cày- bề ngoài bộ máy, sức mạnh của nó, tiếng nổ động cơ từ buồng xi lanh vang ra. Tuy nhiên chiếc máy cày không phải của hắn. Đằng sau cỗ máy là giàn dĩa cày sáng bóng. Những chiếc dĩa cày đó sẽ xẻ luồng đất- chẳng phải là cày đất mà là ‘phẩu thuật' thì đúng hơn. Do dĩa cày sẽ cắt sâu luồng đất về phải ở đó dĩa thứ hai sẽ cắt đặt liếp đất tiếp theo về trái. Mấy cái lưỡi cắt sáng bóng nhờ chuyên cắt đất. Tiếp theo giàn lưỡi cày là giàn bừa. Nhiều cái răng sắt làm đất tơi nhỏ xong đất sẽ nằm lại phẳng lì. Sau giàn bừa, sẽ là giàn gieo hạt. Mười hai cái ống sắt dựng lên đúc sẵn sẽ phun ra từng luồng hạt giống chẳng khác gì là một sự 'hãm hiếp có phương pháp', sự hãm hiếp không cần cảm giác của tình yêu.

   Gã lái xe ngồi trên cái ghế sắt. Hắn tự hào về những đường cày thẳng tắp do hắn chẳng chủ định mà lại có. Gã hãnh diện về chiếc máy cày dù gã không làm chủ mà cũng chẳng yêu thuơng gì. Hắn tự hào về một sức mạnh mà hắn không thể nào chỉ huy. Khi mùa màng phát triển, hay lúc thu hoạch thì không còn là chuyện của con người dùng tay bóp tơi những hòn đất nóng bỏng ra, chảy qua đầu từng ngón tay. Không còn chuyện phải cần người đụng tay vào hạt giống và thèm khát hình ảnh hạt giống nẩy mầm. Hạng người này ăn những gì không do bàn tay trồng ra, không dính dáng gì đến bánh mỳ. Những lưỡi sắt đào đất lên, đất sẽ chết dần mòn dưới lưỡi sắt này do nó không đúc ra từ yêu thuơng, thù ghét mà cũng chẳng do từ cầu nguyện hay rủa nguyền.

  Giữa trưa, gã tài ngừng chiếc xe gần nhà nhóm tá điền để ăn trưa. Thức ăn của gã gồm bánh mỳ kẹp thịt được gói trong giấy sáp. Bánh mỳ trắng, dưa chua, cheese, thịt hộp pate. Có thêm miếng mứt có dán nhản hiệu như một phụ tùng động cơ. Gã ngồi nhai một cách vô hồn. Mấy tá điền nán lại chưa chịu dời nhà, họ mò ra theo dõi. Họ tò mò nhìn khi gã tài lột cái kính che mắt và mặt nạ chắn bụi. Hắn để lộ hai vòng trắng quanh đôi mắt, cả một vùng trắng quanh mũi và miệng.  Chiếc máy cày còn phun khói nhè nhẹ. Nhiên liệu quá rẻ nên gã để xe đứng yên nổ máy. Nó sẽ giữ nóng cái đầu Diesel đó, cùng giúp cày lại tốt hơn. Lũ trẻ hiếu kỳ càng lúc càng bu lại gần. Lũ trẻ đang ăn thứ bánh bột chiên. Chúng thèm thuồng nhìn chiếc bánh sandwich, gã tài đang mở. Mũi chúng hít hà ngửi mùi dưa chuột chua, cheese cùng thịt hộp. Chúng chẳng nói được chuyện gì với gã. Chúng nhìn từng động tác gã đưa miếng bánh mỳ thịt lên miệng. Không phải chúng nhìn miệng gã nhai mà mắt chúng dán vào bàn tay đang cầm chiếc bánh mỳ kẹp thịt kia.

                                    tá điền

Người tá điền núp trong nhà, giờ mới mò ra ngồi xổm sau bóng im chiếc xe.

-Tại sao lại là mầy? mầy là con của Joe Davis đây mà ?

-Đúng  gã lái máy cày trả lời cụt ngủn.

-À té ra là mầy, mầy đang làm cái quái gì ở đây? mầy hại cả bà con lối xóm của mầy mà vẫn cứ làm à ?
-Tôi có ba đô la một ngày đây nghe! giờ đây tôi 'đếch' phải cúi luồn để kiếm cơm nhưng cuối cùng chẳng có chút gì bỏ bụng. Tôi có vợ và con. Chúng tôi cần phải ăn.  Ba đô la một ngày , mà ngày nào cũng lãnh được như vậy.
- Đúng      người tá điền bắt đầu lập luận
-Nhưng ba đô la một ngày mà để mười lăm tới hai mươi gia đình bà con ở đây hoàn toàn không có gì ăn. Gần cả trăm mạng người ta phải bị đuổi ra khỏi nơi này rồi lang thang dọc đường vì ba đô la của mầy, thử xem có hợp lý không hử ?
Gã vẫn giữ ý định:
-Tại sao ông không nghĩ ra? Ông hãy nghĩ lại bầy con tôi. Lương ba đô la một ngày, và ngày nào cũng có. Thời thế luôn thay đổi, phải không thưa Ông, Ông không biết à? Không thể tạo được cuộc sống trừ phi quý vị có hai, năm, mười mẫu đất cùng sở hữu luôn một chiếc máy cày. Đất đai, mùa màng không còn dành cho những người nghèo khổ như chúng ta nữa rồi. Các ông, đừng la lối than phiền vì các ông không thể mua nổi mấy thứ xe Ford, do các ông không là khách hàng của hãng điện thoại. Ô, mùa màng bây giờ , các ông thấy đó. Chẳng cần nhọc sức hay làm nhiều. Bà con hãy gắng rời đi nơi nào đó còn có cơ may kiếm được ba đô la một ngày. Đó là lối thoát duy nhất mà thôi.
Người tá điền giờ suy nghĩ:
-Thật là buồn cười. Nếu con người có một tí đất đai, thì đất đai đó là chính họ, một phần của con người họ, giống y họ. Nếu người này làm chủ hoàn toàn miếng đất nơi họ có thể đi lại trên đó, vừa có thể chăm sóc nó, buồn khi mùa màng không tốt, vui khi trời mưa tràn trề, do miếng đất này là của họ, người này có thể trưởng thành thêm khi làm chủ nó. Dù chưa thành công, anh ta vẫn lớn lên với đất đai của mình. Điều này suy ra rất đúng.
Nhưng người tá điền lại suy nghĩ mông lung hơn:
   Nhưng hãy để người này sở hữu một tài sản mà y không bao giờ thấy được, hay chạm được với nó, hay không bao giờ có cơ hội để xem xét -Tại sao thế? Vì tài sản này người. Người này không có quyền làm điều hắn nghĩ, y không đươc làm,  không thể nghĩ  điều y muốn. Tài sản của hắn giờ đây là con người,  mạnh hơn chính bản thân của người đó. Và y trở thành nhỏ bé , không bao giờ lớn được. Chỉ có chủ của y là lớn thôi  Rồi y chính là người đầy tớ trong tài sản đó. Điều này lại đúng, nữa. 
                                                   *

Mầy cứ cày sập nó đi xem? tao núp trong cửa số với khẩu súng. Tao bắn mày như bắn con thỏ cho xem..

Gã lái xe cày nhai miếng bánh mứt có nhản hiệu, vứt lớp vỏ ngoài ra xa:
    Thời thế thay đổi lắm rồi, mấy người không biết hả? Hãy nghĩ vấn đề khi mấy người không nuôi con nổi. Hãy đi kiếm ba đô la một ngày đi mà nuôi bầy nhỏ. Các người đừng lên tiếng lo giúp cho người khác mà hãy lo cho con mình trước đã. Mấy người được người ta khen cho vài tiếng khi lên tiếng nói giúp, nhưng làm sao bằng có được ba đô la một ngày ? Nhà giàu sẽ không trả cho các người ba đô la một ngày nếu cứ lo chuyện tào lao như thế. Trừ phi chuyện các người phải lo làm sao để có ba đô la một ngày cho chính các người đó thôi.
-Gần cả trăm người bị tống ra đường vì ba đô la của mày. Chúng tao sẽ đi đâu đây?
-Ngang đây tôi nhớ lại công việc của tôi

gã lái xe lạnh lùng

-Tốt hơn hết mấy người đi ngay lập tức, tôi sẽ cày sân mấy người sau bữa ăn tối nay.

-Mày đã lấp giếng sáng nay rồi.

-Tôi biết chứ. Đường cày xe tôi phải chạy thẳng. Tôi sẽ cày luôn sân mấy người chiều tối nay. Xe tôi phải cày theo đường thẳng. À. ông biết Joe Davis à? Ông già tôi đó. Cũng vì quen biết ba tôi, do đó tôi mới nói cho mấy người biết như thế này đây- Tôi được lệnh bất cứ ở đâu có một gia đình không chịu dời đi thì cứ làm ra vẻ bất ngờ,  cho xe liếm sát vào nhà đó làm thủng môt lỗ. Tốt, tôi sẽ được trả gấp đôi. Nên nhớ con út tôi chưa bao giờ mua được giày cả!

-Tao xây dựng nơi này từ đôi bàn tay tao. Uốn thẳng bao cái đinh cũ để sơn lại. Tốn bao nhiêu bó dây để dựng nên nhà cửa rui mèn. Nơi này thuộc về tao. Nó là của tao. Tao tạo dựng nó. Mầy cứ cày sập nó đi xem? tao núp trong cửa số với khẩu súng. Tao bắn mày như bắn con thỏ cho xem.

-Không phải tôi muốn vậy. Tôi không có quyền làm gì. Tôi sẽ mất việc nếu tôi không cày tiếp. Xem này giả thử ông giết tôi? Họ sẽ treo cổ ông, nhưng trong khi ông chờ treo cổ , thằng lái xe khác cũng cày sập nhà ông thôi. Ông chớ nên giết một người làm đúng đó nghe.

-Vậy sao…? người tá điền bắt đầu lúng túng

-Ai ra lệnh cho mày ? tao tìm thằng đó. Nó là thằng tao phải giết.

-Ông sai rồi. Người đó nhận lệnh từ Ngân Hàng. Ngân hàng ra lệnh cho người đó…Hãy đuổi hết bọn họ ra khỏi nơi này và đây là việc của anh .

-À, đương nhiên phải có chủ tịch ngân hàng. Có cả toán giám đốc. Tao sẽ dồn đủ một kho súng và tìm bọn trong nhà băng.

Gã lái xe giờ nói tiếp:
-Người ta cho biết ngân hàng lại nhận lệnh từ Miền Đông . Và cái lệnh nó như vầy 'Phải làm vùng đất này sinh ra lợi tức còn không chúng tôi sẽ đóng cửa nhà băng nơi này'
-Thế thì hệ thống này lên tận đâu? Tao sẽ bắn ai đây ? Tao không bao giờ ngồi chờ chết đói trước khi tao giết thằng đã làm chúng tao chết đói .
- Cái đó tôi không biết. Có thể các người không có ai để bắn đâu. Có thể cái ÔNG các người tìm bắn không phải là người đâu. Có thể, giống như các người nói, tài sản làm ra chuyện này. Dù sao tôi đã kể cho ông nghe cái lệnh đó rồi.

-Để tao xem đã  nguòi tá điền lúng túng
-Chúng tao phải xem lại có cách gì ngưng việc này không ?Đây không phải là sấm sét và động đất. Con người làm nhiều điều xấu xa và nhờ Chúa con người có thể thay đổi được

                                                    ***

  Người tá điền ngồi ngay trên lối vào, gã lái xe rù máy lái chiếc xe cày rời đi. Nhiều đường đất vồng lên rơi xuống, bừa chải đất từ phía sau, mấy cái ông bỏ hột trượt trên mặt đất. Ngang qua đằng trước sân, những đường cày đã thành hình cùng nền đất cứng cánh đồng nay đã bỏ giống, chiếc máy cày đi thêm vòng khác chỉ còn mười bộ chưa cày. Con thú sắt tiếp tục chạy lui, cái là chắn sắt ở trước liếm vào góc nhà, làm đổ sập bức vách, giật nát căn nhà nhỏ đổ ngang, sụm xuống, bị nát như con bọ dưới chân. Gã lại mang kiếng, đeo mặt nạ che mũi miệng.

Chiếc xe tiếp tục cày theo một đường thẳng tắp, không khí cùng nền đất như rung rinh theo tiếng gầm thét của động cơ. Người tá điền đứng yên căng mắt nhìn theo, khẩu súng trường lăm lăm  trong tay. Người vợ đứng cạnh bên, lũ con đứng đằng sau, im thin thít.

 Tất cả đều trố mắt đăm đăm nhìn theo chiếc xe.

John Steinbeck 1939