hình TRANG TỪ ĐIỂN PHÁP VIỆT Đào Văn Tập XB 1949 (hình Internet)
Tự điển Pháp Việt phổ thông (Dictionnaire Général Francais Vietnamien) Nhà sách Vĩnh Bảo S. 1949
Đại gia đình bên ngoại tôi tản cư từ Quảng Trị vào đến Đà Nẵng xong vào Bình Tuy theo chương trình Khẩn Hoang Lập Ấp 1973, vốn văn hóa mang theo là cuốn từ điển Pháp Văn của soạn giả Đào Văn Tập.
Cuốn Từ Điển này phát hành vào năm 1949. Phía gáy sách còn đề ba chữ lớn VÕ TỰ PHƯƠNG đó là tên của cậu tôi, ghi nhớ một thời đi học trước khi giã từ đời học sinh và biền biệt vào nam.
6 anh em xuất thân từ Phường Đệ Tứ Thị Xã Quảng Trị: 127 đường Lê Văn Duyệt cũ-
trái sang hàng trên: Võ tự Phương, Võ tự Bé , Võ đình Cư
trái sang hàng dưới: Võ Bình, Võ Ba, Võ Hoa
nay chỉ còn cậu Võ Bé 86t hình dưới (San Jose Hoa Kỳ)
Cậu Phương tôi vào nam trước là đi Thiếu Sinh Quân (AET) và sau khi ra trường, người cậu đương nhiên đăng vào trường Sĩ quan trừ bị. Cậu tôi sau khi ra trường Thủ Đức lại vào quân chủng Thủy Quân Lục Chiến. Tôi còn nhớ khoảng năm 1959 lúc ra trường Thủ Đức, cậu tôi có ra quê. Mấy người cậu chụp chung một tấm hình tại Lido Ảnh Quán trên phố năm đó- các cậu Cư, Bé, Phương, Hoa, Ba, Bình và tấm hình có treo trong nhà ngoại tôi. May thay sau này trong nam vẫn còn lưu lại được một tấm.
Cho đến lúc Cậu lấy vợ trong nam thì Mệ Ngoại, Các cậu cùng cả Dì Liễu, vc cậu Bé tô vào tận Sài Gòn làm đám cưới tại Nhà Hàng Mỹ Cảnh. Từ ngoài trung vào tận Sài Gòn vào thời đó là cả một quá trình và tốn kém cho ngoại. Lúc này dì Liễu tôi chưa buôn bán lớn như sau năm 1968 mà hoàn cảnh gia đình ngoại lúc đó mới sau 1960 còn nghèo lắm. Các cậu còn đời học sinh, cho đến sau này cậu Ba cậu Bình nối tiếp cậu Phương đi vào Thiếu Sinh quân như anh mình.
Cho đến một ngày của cuộc chiến, bên sông Vàm Cỏ đó là năm 1970 cậu Võ Phương tôi hi sinh vì nước. Không ngờ rằng bên kia sông có một đơn vị Biệt Động Quân mà người chỉ huy là người anh trai tức là cậu Võ tự Bé đang đóng quân mà không hay em trai mình đã đền nợ nước...
cậu Võ tự Bé (ngồi) tháng 7 năm 2022 tại Fremont California những ngày già yếu
Những ngày già cả ở xứ người tức là Hoa Kỳ cậu Bé thường buồn rầu kể lại như trên. Tôi còn nhớ hình ảnh, Đám cậu P. vào năm 1970 sau khi được đưa về QT; quan tài có xe Tiểu Khu QT hộ tống về chỉ viếng ngang cửa ngõ nhà ngoại và đậu ở đó một thời gian ngắn lại vội vàng đưa ngay qua chùa Sắc Tứ để an táng. Hương hồn cậu chỉ viếng ngang cảnh nhà cũ nơi cậu sống một thuở thiếu thời đầy gian nan thiếu thốn của đời học sinh.
Hơn một tuần lễ sau ngày Cậu hi sinh, Cậu mới về lại quê hương và được an táng tại chùa Sắc Tứ. Tại chùa có mẹ già tu hành đang gửi thân cảnh phật ngoài ra còn có mộ phần của em trai Võ Ba cũng như cháu chắt và người thân khác sau này...
Nhớ làm sao khi nghe tin Cậu tử trận, tôi vội lái xe honda qua ngay chùa Sắc Tứ báo tin và chở Mệ ngoại về nhà. Mệ vừa ngồi sau yên chiếc honda, tôi vừa lái qua lại thành phố QT cùng nghe tiếng khóc rấm rức của Mệ sau lưng; tiếng khóc nho nhỏ thoang thoảng theo làn gió vút
-Con ...con ơi!
Ngoại tôi đau xót lắm, do cậu P. là người cậu xa quê hương Quảng Trị từ lúc còn quá trẻ. Cậu là người ra đi về nam sớm nhất trong gia đình và từ ngày đó cậu xa ngoại biền biệt ít khi về QT. Trí nhớ mù mờ của tôi lúc đó tôi chưa lên mười tuổi thì cậu tôi đã ra trường tức khoảng năm 1959. Mười năm sau, vào năm 1969 khi người cậu tên Võ Ba Trung đoàn 2 Sư đoàn 3 hi sinh tử trận tại Gio Linh cậu P mới ra đưa đám em mình. Đám cậu Ba xong, cậu P tôi vào lại nam và một năm tức năm 1970 cậu P cũng đền nợ nước.
*
Tôi là đứa cháu sinh ra và lớn lên từ bên ngoại nên những kỷ niệm của nhà ngoại tôi đều nằm lòng. Các cậu tôi, sách học xong thường chuyền tay cho nhau. Anh học xong trao cho em. Trong nhà cha mất sớm, các cậu lần lượt theo bước chiến chinh khoác quần áo trận như bao lớp trai thời loạn. Ra đi và tiếp tục hi sinh vì nước...mỗi lần nhìn lại những cuốn sách đầy ắp hình ảnh thân yêu, biết bao kỷ niệm học hành trong nhà ngoại tôi... từ cuốn L’Anglais Vivant cho đến từ điển Anh Văn bỏ túi của Lê Bá Công ...dưới mái tranh nghèo nhà ngoại, các cậu chuyền tay nhau từng cuốn sách cho đến khi bìa gáy nhàu mòn. Tôi nhớ trong nhà ngoại tôi Chỉ có cuốn Từ Điển Đào Văn Tập này là dày và giá trị nhất.
Tôi không còn nhớ và giải thích được tại sao lúc chạy giặc 1972 lại đem theo cuốn sách này? Cậu Võ tự Phương vào tận phương nam lập thân, để lại cuốn từ điển Pháp Văn xuất bản từ năm 1949 là cuốn sách mang nhiều kỷ niệm gia đình đã theo bước chân nhà ngoại. Tôi tin rằng cuốn sách đó có thể là theo tôi, đứa cháu ngoại chăm học thích sách vở mà cũng nhờ đó mới có cơ hội vào tận phương nam. Chạy giặc, ngoài vàng bạc ra chẳng ai có công đem theo cuốn Pháp văn xưa dày và nặng như thế cả?
*
Cuộc đời nương rẫy suốt mười lăm năm tại đất Hàm Tân Bình Tuy, thỉnh thoảng lúc rảnh tôi thường tham khảo vài từ Pháp. Nhờ nó cho đến nay tôi còn nhớ vài thành ngữ mà người Việt Nam hay dùng nhưng lại phát xuất từ Pháp văn.
Ba năm về lại địa phương, chưa lập gia đình, ở với cha mẹ cùng hai đứa em trai, tôi chăm nom sửa nhà, cuốc đất trồng khoai. Tu nhiên năm thì mười họa tôi cũng dỡ cuốn từ điển của người cậu năm xưa để nhớ về một thời học sinh ngoài quê cũ. Nhìn lên cái sạp hẹp, cao cao đan bằng phên tre, chỉ có cuốn từ điển Pháp Việt đó là giá trị nhất. Dưới mái tranh nghèo, cuốn sách được đặt một nơi cao ráo và nhất là tránh được mưa san cùng mối mọt. Một thời sau 1975 học ngoại ngữ là vấn đế ‘quốc cấm’ chứ đâu phải như thời bây giờ. Chuyện kể cho thế hệ sau sẽ không ai tin? nhưng sự thật sau 1975 sách vở Anh văn đều bị đốt hay tịch thu (có thể làm giấy hút thuốc lào) may thay có thể cuốn từ điển dày này tiếng Pháp nên số nó còn tồn tại, và chờ tôi cho đến lúc tù cải tạo về.
Cạnh nhà ba mạ tôi, có hai vợ chồng già người An Cư, ông mệ Phục là gia đình gần gũi và thân với ba mẹ tôi nhất. Bác Phục gái là cháu nội của Cụ Nguyễn văn Tường vị quan lớn dưới thời nhà Nguyễn. Bác Phục trai là ông già trong thôn, bác rất khó tính nhưng lại thân với ba tôi và nhất là đối với tôi người con trai lớn của gia đình vừa đi tù về. Giọng nói của Bác rất nhanh, khó ai nghe theo cho kịp. Thế mà lạ bác Phục có lúc lại nói chuyện với tôi, ngày tôi mới tù về. Con trai lớn của bác là anh Hưng còn đi tù cải tạo ở đâu xa chưa về. Anh là sĩ quan- hải quân trung úy, nghe trong nhà anh kể anh ra trường hải quân đậu thủ khoa. Tôi về với gia đình vào năm 1980 còn anh Hưng khoảng hai hay ba năm sau mới về sum họp với gia đình. Nhưng anh Hưng về thì tính tình thay đổi, ương ương dở dở đi Mỹ diện HO anh không chịu đi do nói đi Mỹ sợ "bị cúp điện"...
Chuyện bác Phục ông, có một chút gì đó liên quan với cuốn từ điển Pháp Việt tôi kể phần trên. Số là Bác Phục là người trí thức, tuổi già ông chỉ làm bạn với đọc báo hay những cuốn sách xưa tiếng ngoại. Mỗi khi đi ngang nhà bác, tôi vẫn thấy một ông lão râu tóc bạc phơ ngồi ở căn giữa, đang chăm chú trên cuốn sách hay tờ báo nào đó trên cái bàn gỗ rất thấp. Có một hôm trời đã xế chiều bác chống gậy đi qua nhà tôi. Bác qua nhà tôi là chuyện lạ. Bác chỉ ngồi trong nhà hiếm khi đi đâu. Lay hoay quanh nhà hay ra chợ sau vườn con heo con gà…đều một tay bác gái trông coi hết. Tôi cũng ngạc nhiên khi bác hỏi mượn cuốn từ điển Pháp Việt này để tra từ. Tôi thắc mắc trong lòng- ủa sao bác biết tôi có cuốn từ điển này thế. Tôi lật đật lấy cuốn sách trao cho bác. Hình ảnh bác Phục rung rung hàm râu, lật từng trang tại trước cửa nhà tôi. Bác không mượn về do bác không hiểu một từ nào đó khi đang đọc sách…
Tôi nhớ mãi hình ảnh bác Phục gật gù gật gù …
-Đúng ừ ừ…đội mũ rơm đội mũ rơm…
Có thể bác đã tra nghĩa cái từ khó trong sách Pháp bên nhà là động từ “ĐỘI MŨ RƠM” thì phải. Tôi cũng chẳng để ý trang nào từ nào, bác tra nghĩa xong, mượn cuốn sách vài ba ngày rồi trả. Cả xóm, đào đâu ra cuốn từ điển, cái thời sắn khoai thay gạo, rẫy rừng mù mịt thế kia? Ngày xưa nghe đâu thời Pháp bác là công chức nghành Bưu Điện Đông Dương; đó là lời bác gái nói vậy. Bác chỉ thân với ba tôi. Ba tôi đi đâu xa, ra thăm con cái ngoài Cam Ranh chẳng hạn, qua bác mượn cái mũ nĩ. Thứ mũ nĩ làm tại Đức trong xóm nghèo của chúng tôi vào thời đó làm gì có cái thứ hai?
Tết Giáp Tý 1984, con gái đầu của hai bác, vợ chồng chị Liên du học Tây Đức từ lâu nay về thăm nhà nơi vùng quê Cam Bình này. Đi đâu thì đi ngày tết anh chị đó cũng qua chụp cho vợ chồng tôi cùng đứa con trai đầu lòng một tấm hình màu làm kỷ niệm. Chúng tôi mừng lắm, một thời hình màu là của hiếm, chỉ có nước ngoài về mới có. Nhưng hình màu cũng phải chờ họ về nước sang ra rồi gửi về lại VN mới được.
Tôi lại miên man, nay xin kể tiếp...
Lập gia đình xong, sau 1984 có con trai đầu lòng tôi lên xã Sơn Mỹ ở với vợ con cạnh vách tường loang đổ của mái trường quê. Làm một căn nhà tranh giữa lô đất của Trường tôi cũng trịnh trọng đặt cuốn Từ Điển Pháp Việt có tên Võ tự Phương bên gáy sách ở ngăn sách giữa nhà. Tôi quý cuốn Sách đó thật. Nó quả có nhiều từ ngữ phong phú kể cả thành ngữ điển tích, cụ Đào Văn Tập đều giải thích biên soạn rốt ráo. Tôi tâm đắc nhất là phần thành ngữ của cụ Tập biên soạn. Ôi cho đến hôm nay hơn năm mươi năm qua trong đầu tôi vẫn còn nhớ "lỏm bỏm" những thành ngữ mà tôi ưa ý...do nó có cả Hán Văn ...ví dụ như
-A quelque choses malheures avoir bon (họa trung hữu phúc)
-tout les hommes sont freres (tứ hải giai huynh đệ)
-Il n'y a de rose sans epine (vô toàn hạnh)
-L'argent c'est un mauvais maitre et un bon servant (tiền bạc là người chủ xấu mà cũng là người đầy tớ tốt)
-La raison ne pas ce qui regle l'amour (lý trí không thắng được tình yêu)
-Il faut toujours tourner sa langue a sept fois avant de parler (uốn lưỡi bảy lần trước khi nói)
- Toucher a la cord sensibler (gãi đúng chỗ ngứa)
-
Rồi đến một ngày, quá bận rẫy nương, cuốn sách cứ nằm yên vậy và một tai họa âm thầm đến cho Sách. Mái tranh vách đất là nơi của mối. Bầy mối từ dưới đất đã âm thâm men theo vách lá tiến lên ăn và đục thủng giá sách của tôi. Bầy mối đã tiến sâu vào giữa lòng cuốn từ điển Pháp Việt đục thủng và mất chữ môt số trang.
Cho đến ngày đi Hoa Kỳ, tháng năm 1995 tôi trịnh trọng tặng cuốn từ điển này cho vị bác sĩ dưới vùng ba mạ và gia đình tôi ở. Bác sĩ Hà Anh, thời trung học là bạn học với em trai tôi, Đinh trọng Thịnh. Tôi tặng cuốn sách cho BS Hà Anh với lời ân cần rằng có lúc cần tra cứu vài toa thuốc ngoại chữ Pháp và nó là cuốn từ điển kỷ niệm của gia đình tôi, của các cậu tôi và trong đó có tên một người cậu tên Võ tự Phương đã hi sinh vì nước.
Cho đến năm 2017 khi về lại VN thăm gia đình, hỏi lại cuốn sách kỷ niệm này thì gia đình người bác sĩ này bảo rằng do thay đổi chỗ ở nhiều lần này cuốn sách đó không còn nữa. Thời gian xa cách đã lâu, qua mấy chục năm trời, tôi không trách gì cả. Nghĩ cho cùng, cuốn sách đó đâu phải là kỷ niệm gì của họ. Chỉ có kỷ niệm của mình thì mình mới quý thôi.
Cuốn sách, cuốn từ điển xa xưa xuất bản thập niên 1940 thật nhiều kỷ niệm nay đã theo về cát bụi thời gian. Chính soạn giả Đào văn Tập, cuốn từ điển, các cậu thân yêu nay cũng không còn. Họa chăng còn tồn đọng chút gì trong trí nhớ con người xa xứ ra đi nhưng mang theo nhiều hoài niệm. Tôi mường tượng về một cuốn sách dày, bìa cứng màu đỏ tía. Một chút gì đó- mang máng vài thành ngữ Pháp Việt- khi tuổi về chiều nay chỉ là chữ còn, chữ mất mà thôi./.
San Jose 25/7/2022
cháu ngoại ĐHL
EDIT 12.3.2023
No comments:
Post a Comment