MỜ PHAI KỶ NIỆM GIO LINH
Trí nhớ của tôi còn ghi mãi những kỷ niệm đầu đời lúc tôi khoảng bốn, năm tuổi đã theo chân mẹ tôi ra tận Gio Linh. Vào năm đó mẹ và dì tôi mở một cái quán hàng ăn ngoài đó.
Quán ăn mẹ tôi bán gần Quận. Buôn bán ở đây lèo tèo cạnh cái chợ có mấy cây bàng sum xuê lá. Cạnh chợ chỉ có quán O Phượng là lớn, giàu có nhất. Nhắc đến O Phượng thì ai ở xứ Gio linh tuổi đời trên sáu mươi tôi mới hi vọng còn nhớ đến o.
Muốn vào quận Gio Linh chỉ có một chuyến xe hàng. Một thời hoang vắng, xe cộ vắng vẻ làm sao. Ngoài Quốc Lộ Một chiếc xe dừng ở Chợ Cầu xong sẽ quẹo phải. Xe theo con đường đất đỏ vào độ hơn vài cây số rồi xe sẽ quẹo trái về Quận. Chiếc xe hàng đơn độc đó thuờng đậu bãi đất trước quán o Phượng. Vùng tạm gọi là "thị tứ" ngày đó của Gio Linh, có thể coi như từ đó cho tới Quận đường.
Theo con đường dẫn tới quận, bên trái đường là nhà bác Thiệu. Một cái nhà tranh dài, chia hai cho mẹ và dì tôi thuê một nửa, còn một nửa bác Thiệu ở. Vào thời đó, chắc hẳn không có cái nhà ngói nào dọc theo con đường này. Tôi không nhớ căn nhà ngói nào suốt con đường này. Nơi Quận cũ Gio Linh đóng, tôi nhớ có căn nhà lầu xây từ đời nào? Mạ và dì tôi là người "thị thành", tức là từ thành phố Quảng trị ra đây, nên quán ăn lúc nào cũng đông khách. Có thể người thành phố nấu ăn ngon và buôn bán "giỏi" chăng? Quán bán cơm tháng, hàng ăn. Khách đa số là người làm việc trong quận, các chú cán bộ, cảnh sát...
Trong trí nhớ lờ mờ của tuổi thơ, người viết còn nhớ có lần đi ngang một cái đình làng, có thể là Đình Hà Thượng. Một ngôi đình thâm u tĩnh mịch, làng mạc hẻo lánh ít người. Vang vang đâu đó, thoang thoảng tiếng ve kêu trong nắng trưa và những trảng đất cát xen kẻ bao bờ bụi hoang sơ cùng nhiều lùm hoa dại.
Nhắc đến người xưa, tôi nhớ một chú cảnh sát quận tên Cọi nhưng họ thì đứa bé như tôi làm chi biết được. Tôi nhớ tên Chú Cọi nhờ sau này mạ và dì tôi hay nhắc chuyện của tôi. Đó là một chuyện khá nực cười cho tuổi nhỏ của tôi; lý do chú là người tôi "sợ nhất trên đời. Số là ngày đó, tôi là đứa con trai cưng của mẹ tôi, lại chưa đi học chỉ lẻo đẻo theo "làm nũng" suốt ngày...
Như đã kể, tôi chỉ sợ duy nhất là chú Cọi - sợ đến 'phát khiếp'.
Có một bữa chú phạt tôi quỳ trước quán. Rủi thay do bận công vụ, quận hay ngoài chợ gọi nên chú phải chạy đi gấp. Ác hại thay, chú quên "hủy bỏ lệnh quỳ" cho tôi nhờ. Thế là tôi cứ quỳ mãi. Mẹ và dì tôi quá nóng ruột, bảo tôi đứng dậy nhưng tôi chẳng dám. Tôi vẫn đợi cho đến khi chú xong việc, về lại quán ăn cơm mới thôi.
Mấy năm sau, mẹ và dì tôi vào lại Quảng Trị cứ nhắc mãi chuyện này và nhờ vậy tôi còn nhớ như in tên và gương mặt của chú Cọi ngày đó. Gương mặt nghiêm nghị, bộ quần áo ka ki vàng...
Sau này tôi lớn lên, dì tôi kể lại chuyện tình duyên của dì cũng bắt nguồn từ cái quán tranh (nhưng đông khách) đó. Hồi này dượng tôi( Nguyễn văn Ngọ em ông Tuất thuơng gia Đông hà, em ông Nguyễn văn Vị chủ lò mỳ Vạn Hoa thôn Đệ Nhất QT ) hay "đóng vai" một người cán bộ thật nghèo. Khi nào vào quán dượng đó cũng mang bộ đồ đen, bạc màu. Dượng hay ngồi một góc, còn "ra vẻ nhà quê" bằng cách ngồi cả hai chân lên cái ghế đòn dài "xì xụp " ăn bún bò. Thế mà dì tôi "để ý" mới lạ. Do hay thuơng người nghèo, nên dì lại "ưu ái" bán cho Dượng rẻ và nhiều hơn. Thấy dì tôi là người nhân hậu, nên Dượng đem lòng yêu thuơng. Tình cảm hai người nảy sinh...
NHỚ THẦY CỬU HÀM và NGÀY ĐẦU TÔI ĐI HỌC
Đầu tiên người viết mượn lời giải thích của ông Linh Đàn Nguyễn một vị lão bối người gốc Gio Linh. Tại sao gọi là "Cửu"?
Trong facebook liên lạc với người viết, Cụ Linh Đàn có giải thích và nhắc đến nhiều nhân vật tại Gio Linh có cái tên Cửu đằng trước..Theo cụ Linh Đàn sau khi đọc bài ký ức này,cụ đáp hồi lại như sau...
"Ông Cửu Hàm người uy tín lắm, cách cư xử của ông rất tế nhị, tính tình phóng khoáng, với hàm cửu phẩm văn giai thời vua Bảo Đại, làng Hà Thượng hàm cửu phẩm thì khá nhiều ông như ông Cửu Dự, Ông Cửu Gà, Ông Cửu Séo, ông Cửu Ứng,.. ông Cửu nào cũng thông thạo chữ Hán, mà diện mạo họ ai cũng phương phi tư cách đúng là người có học thời xưa..."
Cũng nhờ sự giải thích của Cụ Linh Đàn, tôi mới biết Gio Linh thời đó có nhiều ẩn sĩ.
*
Mẹ tôi bắt đầu nóng ruột về chuyện "học hành" cho con, mặc dầu tôi mới bốn, năm tuổi. Thế là một ngày đẹp trời mạ tôi cố tâm đắt tôi đi học cho được.
Tôi còn nhớ, túi tôi đầy kẹo chanh, kẹo bạc hà. đủ thứ. Tay kia tôi còn cầm theo một chai lemonade hay nước chanh. Loại nước lemonade đóng chai màu xanh lơ, hơi bầu thế mà tôi vẫn nhớ. Bạn đọc thử tưởng tượng, thời trước 1960, thằng nhỏ như tôi được uống "nước chanh đóng chai" thì phải là 'con cưng' số một rồi. Thế mà tôi vẫn chưa chịu, vừa đi vừa khóc rấm rức. Tôi sợ đi học, xa nhà làm sao!
Hai mẹ con theo con đường đất nhỏ ngoằn ngoèo lên tận dốc Hà Thượng. Vùng đất hơi cao, cây vườn rậm rạp, có nhà của thầy Cửu Hàm, vị hương sư dạy học cho trẻ con trong thôn.
Vương đọng trong trí nhớ tôi hình ảnh của một vị thầy bận áo dài đen khăn đóng. Dạy cho đám con nít đứng lố nhố trong nhà. Thầy chỉ có tôi là đứa học trò nhỏ nhất nhưng lại "hư" nhất trong đám.
Mẹ tôi năn nỉ Thầy cho tôi được thầy nhận. Thấy tôi khóc mãi, thầy làm bộ quát to, sai đám học trò đem chùm dây ra cột tôi vào thành ghế đẩu. Thật thế, hình ảnh này gây ấn tượng nhất, thì tôi nhớ lâu nhất.
Thầy Cửu Hàm sống cảnh "thanh bần lạc đạo", lấy dạy dỗ những lứa tuổi thơ trong làng làm niềm vui tuổi già. Thầy chọn an cư và lạc đạo tại một vùng quê có cái tên Hà Thuợng, nơi mà tuổi nhỏ của tôi bắt đầu đi học.
Vùng đất Hà thượng làm gì có cảnh ruộng đồng "thẳng cánh cò bay"? Tuy thế vùng này có hai loại trái cây có tiếng ngon một thời là mít và thơm. Thổ sản ở đây còn có một thứ mà tôi không quên được là bột sắn cơm (sắn dây) nổi tiếng. Ai đi Gio linh cũng không bao giờ quên mang về nhà ít ký bột sắn cơm. Sắn khoai làm bạn với người Gio linh do thiên nhiên chẳng hào phóng gì cho người dân "cận sơn, cận hải". Bao kinh nghiệm từ cây sắn vồng khoai tôi thiết tưởng chẳng nơi nào từng trải hơn nơi này- vùng kỷ niệm của tôi, cái thời bé bỏng, trẻ con.
Một vài tháng tôi đã quen nhà thầy Cửu Hàm va` bắt đầu biết siêng học. Trường của Thầy cũng là nhà ở, có nền đất cao. Những liếp cửa xếp cũ kỹ, vài ba cái bàn ọp ẹp, làm nơi dạy dỗ của một vị hương sư trầm lặng. Tuy vậy, bạn tôi quanh quận mới có may mắn đi học với Thầy.
Nhà bác Thiệu cho mạ tôi thuê có bạn tôi là thằng Mạnh. Thằng Mạnh con bác Thiệu. Tôi còn có thằng Giêng, cháu o Phượng, nhà giàu đầu xóm Chợ Cũ mà tôi viết ở trên. Ngày ngày đi học, men theo con đường sau lưng nhà O Phượng tôi kêu thằng Giêng ơi ới. Giêng làm lụng cho chủ nhà, tức O Phượng. Giêng lớn hơn tôi vài tuổi. Hắn siêng năng làm việc quần quật suốt ngày. O Phượng thưong tình cũng cho hắn đi học trên nhà thầy Cửu Hàm. Giêng tuy là bạn "vong niên" nhưng cũng vui vẻ đi học với tôi kiếm đôi ba chữ.
-Giêng ơi đi học, ơi Giêng!
Cứ mỗi lần đi học theo con đường mòn sau lưng nhà o Phượng, tôi cứ gọi Giêng đi học. Tôi nhớ làm sao, cái lưng đen trui trủi,mồ hôi bóng loáng của Giêng. Hắn đang gắng xay cho xong giã bột để đi học cùng tôi. Xe Gio Linh thường đổ trước chợ tức trước quán o hắn. Quán o hắn bán đủ thứ hàng hóa. Nhắc tới cái bến xe hồi đó, thật ra là miếng đất trống dưới mấy gốc bàng, cùng hình ảnh một một chú tên Sức hơi điên, say say tỉnh tỉnh. Sau này khi vào lại Tỉnh, tôi được biết có khi xe ghé Chợ Cầu do chợ đó có bến xe lớn sát Quốc Lộ. Có ai đó còn gặp chú Sức. Khi Gio Linh có chợ mới và quận mới, thì bến xe QT- Gio Linh đậu tại Chợ Cầu, sau đó sẽ ghé vô chợ mới sau này. Chú Sức vẫn còn sống và hay đi xin tiền nơi bến xe mới.
Đoàn bán quân sự VNCH thời 1958
Tuổi nhỏ tạt qua vùng giới tuyến những năm cuối thập niên 1950 thế mà trong tôi còn lảng vãng hình ảnh một đứa bé lẻo đẻo theo mẹ đi xem một buổi trình diễn của đoàn thanh nữ bán quân sự VNCH. Chốn quê địa đầu có một đoàn chính phủ từ trong nam ra tận đây là chuyện hiếm hoi. Đường xa mới tới một cái sân vận động nào đó. Giữa đường mẹ tôi rót nước trà pha đường từ trong một cái bình thủy của Pháp. Thật lạ lùng tuổi bé thơ sao tôi còn ghi được hình ảnh này dù thật nhạt phai. Tới nơi, bãi đất rộng từng toán thanh nữ biểu diễn hình thức cứu thương hay trình diễn đội hình gì đó...
*
Sau khi tôi vào lại Tỉnh (QT), thì nghe đâu thằng Mạnh bạn tôi theo phía "bên kia". Sau 1975 hắn về lại Gio Linh làm chức vụ gì đó.
Còn Giêng thì biệt tăm tích từ xưa, từ lúc tôi cùng mẹ và dì tôi vào lại Quảng Trị. Lạ một điều, tôi nhớ mãi cái tên cùng hình ảnh cái lưng trần, đen đúa bóng loáng mồ hôi.
Một thời gian sau nữa khi tôi khôn lớn, thì nghe tin đồn thầy Cửu Hàm không còn nữa. Thầy đã chết do 'xét đoán oan khiên' - giữa hai lằn đạn của cuộc chiến tương tàn (tôi nghe Thầy bị "xử tử " vì bị kết tội làm "tề điệp " cho VNCH) . Thầy muốn sống cảnh thanh bần lạc đạo lấy việc dạy dỗ lớp mầm non đất nước như bọn trẻ trong làng như Giêng, như Mạnh, như tôi, nhưng thầy chẳng yên được giấc mơ ẩn sĩ.
hội ngộ picnic Gio Linh 12/6/2022 tại San Jose
(công viên Boggini Park)
Non bảy mươi năm qua, kể từ ngày xa Gio Linh, đến khi tuổi đã về chiều khi nhắc lại thầy xưa bạn cũ- hay bao hình ảnh, một thời bé nhỏ của tôi nơi vùng đất mang hai chữ Hà Thượng (Gio Linh), tôi e rằng chỉ là pha trộn, mù mờ huyển hoặc của trí nhớ. Có ngờ đầu người viết mới đây, may mắn có vài vị lão niên gốc Gio Linh biết tới những tên trong ký ức của tôi. Như người viết có nhắc ở phần trên về cụ Linh Đàn, người gốc Gio Linh vừa quá vãng năm kia (2020), cũng biết và giải thích về chữ Cửu. Trong facebook liên lạc với tôi vài năm trước khi quá vãng, Cụ Linh Đàn còn giải thích và nhắc đến nhiều nhân vật tại Gio Linh có tên Cửu đằng trước...
Tôi khó quên, một chú Sức "say say tỉnh tỉnh" lang thang đây đó trong vùng. Có o Phượng, giàu có, bán buôn, rồi đứa bạn đầu đời thời con nít có tên là Mạnh và người bạn vong niên một thuở ấu thời tên Giêng ...Người Gio Linh sau này như anh Phạm Thái Học (anh ruột bạn học của tôi là Phạm văn Hải), anh Trần ngọc Điềm, bạn Nguyễn Hiến đều biết.
Tuổi về già, nhưng tôi vẫn vấn vương nhớ về một thời tuổi nhỏ. Tôi tiếc một điều, lúc khôn lớn chưa có có dịp nào ra lại Gio Linh thăm lại thầy xưa. Dịp đó vĩnh viễn không còn do thầy Cửu Hàm đã ra người thiên cổ trước khi quận Gio Linh hoàn toàn bị xóa tên theo khói lửa chiến chinh, tuyến lửa McNAMARA thành hình, sau đó khoảng 1967, Gio Linh bị "bạch hóa", Định cư Cam Lộ Đông Hà Gio Linh thành lập nhưng rồi hai quận Gio Linh Cam Lộ lần lượt di dân...
Nhớ về Gio linh tôi nhớ vị thầy già, thằng Giêng cái lưng trần đen bóng, thằng Mạnh cất bước giang hồ theo con đưòng 'giải phóng'... cái chợ đìu hiu bên gốc bàng rợp bóng một thời./.
Đinh hoa Lư 8/6/2014
last edit 4/3/2023 San Jose USA
Góp ý của độc giả
·
Tường Nguyễn Văn Lúc xưa chợ Gio Linh củ nằm ở đình làng
Hà Thượng , từ Đông Hà đi ra khoảng 14km gặp ngã 3 quán Phượng (nay là tt GL )
đi khoảng hơn 1km rẽ trái là đình HT, nếu khg rẽ đi thẳng qua cầu gần 1 km sẽ
có bến xe , chợ , quận lỵ , nhà thương và trường trung học GL
o Hai
Lua Đinh
Tường Nguyễn Văn Hai Lua Đinh mình nói là sau năm 1960 , còn bạn kể chuyện trước nên địa điểm đã thay đổi , chứ nhiều chổ mình gần gủi nhưng khg nhớ được như P
Linh
Dan Nguyen Ông Cửu Hàm
người uy tín lắm, cách cư xử của ông rất tế nhị, tính tình phóng khoáng, với
hàm cửu phẩm văn giai thời vua Bảo Đại, làng Hà Thượng hàm cửu phẩm thì khá
nhiều ông như ông Cửu Dự, Ông Cửu Gà, Ông Cửu Séo, ông Cửu Ứng,.. ông Cửu nào
cũng thông thạo chữ Hán, mà diện mạo họ ai cũng phương phi tư cách đúng là
người có học thời xưa
No comments:
Post a Comment