Em có về Quảng Trị với anh không?
Trong bão táp nghe gió Lào quạt lửaMảnh đất miền Trung cong như đón gánh mẹ
Suốt một đời dầu dãi với nắng mưa... (NS Nguyễn trí Quyết)
Chào bạn đọc
Bánh mỳ có gì lạ không mà kể. Thế mà lạ do đi đâu người viết cũng không thấy nơi nào có hình ảnh các em bé bán bánh mỳ giống ở thành phố QT năm xưa. Ngày xưa các em bé bán bánh mỳ đêm thường mang bao mỳ nóng một bên vai đi bán quanh thành cổ. Cách cột bao mỳ nóng của mấy em này chỉ có ở QT. Bao bánh mỳ lấy từ vải đựng bột mỳ tại các lò mỳ dùng xong cho mấy em này, do đây là mối ban đêm của mấy lò mỳ trong thành phố.
Chỉ có đêm về mới có tiếng rao bánh mỳ nóng của các em. Dĩ nhiên là mỳ không. Người viết còn nhớ thời đó một ổ mỳ không như thế giá 2 đồng. Bất hạnh cho các em nhỏ này, rao bán như vậy bao lâu mới hết bao mỳ? Bờ vai một lớp tuổi thơ Quảng Trị ngày đó do cảnh nhà cực khổ phải lam lủ như thế để giúp gia đình, cha mẹ...
Người viết sau ngày, vào nam có thấy chợ đò có bán mỳ không. Nhưng khác với QT do trong nam,không có các em nhỏ đi bán rao bánh mỳ không ban đêm như ở QT ngày đó. Người ta bỏ mỳ không trong các cần xế lớn bán dạo hai bên đường phố. Lên xe đò, có các em nhỏ bán mỳ Sài Gòn bỏ sẵn trong bao ny lon dài. Xe mỳ xá xíu, mỳ thịt nguội ba tê gì cũng có. So ra xe mỳ Qt và Huế nhỏ hơn xe mỳ xíu trong nam.
Bánh mỳ NÓNG này phân biệt với mỳ xíu trong phần kế. Các lò bánh mỳ còn ra giả chạng vạng tối để phân phối cho các em bé bán mỳ rao vào ban đêm . Vài chục ổ bánh mỳ nóng dòn , loại 2 đồng (như trong hình) được các em bỏ vào trong hai lớp bao mỳ trắng , mang một bên vai, vừa đi nhanh vừa rao khắp các con đường ngoại ô thành phố. Tôi còn nhớ như in rằng không bao giờ thấy các em bé bán mỳ này mặc quần dài, chỉ những chiếc quần đùi và đi chân đất. Lại một điều nữa, nghề rao mỳ nóng ban đêm chỉ có các em trai thôi.
Lấy mỳ xong, là các em tản mác khắp các huớng , càng đi xa trung tâm thành phố càng tốt. Những nơi này người ta đang chờ các ổ mỳ nóng các em đem tới. Khách đàng hoàng thì họ lựa nhanh cho các em . Khách khó tính thì lôi ra bỏ lại , nắn bóp coi ổ nào dòn hơn , làm nhàu nhèo các ổ mỳ của em thật tội nghiệp !
Đi được một khoảng ngắn , em lại rao lên "mỳ nóng ồ..."
Tiếng rao lan dần qua các phường quanh thành phố về khuya.
MỲ XÍU
Ổ mỳ xíu vào lúc này tại QT không có bỏ rau , dưa leo , đồ chua giống trong Sài Gòn, hay vào thời này. Ổ mỳ xíu Qt đơn giản, chỉ quan trọng là thịt xíu kho "thấm tháp" và nước xíu thật ngon để chan vào giữa như người viết miêu tả tiếp sau.
Giờ này quanh chợ tỉnh cửa sắt trước những cửa tiệm đều đã đóng kín mít, quanh mấy góc phố chỉ còn thấy mấy chiếc xe ‘mỳ xiu’ thôi. Nhắc đến tiếng ‘mỳ xíu’, hồi đó tôi hay thắc mắc: phải chăng tiếng này phát xuất từ tiếng Tàu là bánh mỳ ‘xà xíu’ hay ‘xíu mại’ gì đó rồi người QT mình đơn giản đi gọi là ‘mỳ xíu’ cho gọn chăng? Tôi hay ghé mấy xe mỳ xíu này mỗi khi đi xem phim trên phố về. Trên con đường phố ban khuya, vừa đi tôi vừa gặm ổ bánh mỳ nóng dòn, thơm phứt, thật là thú vị!
Tôi để ý thấy, mấy xe bánh mỳ đêm ít khi đi xa tận mấy xóm ngoại ô. Các người bán mỳ xe này chỉ loay hoay quanh phố thôi. - Dạo đó có hai lò mỳ lớn là Đắc lập gấn nhà máy đèn và Vạn Hoa gần miếu Ông Voi đường Quang Trung cạnh chợ. Sau này còn có thêm một lò mỳ và kem gần trường trung học Nguyễn Hoàng như lò kem Thanh Long của thầy Lê hữu Thăng , lò mỳ ngọt Liên Thịnh, lò kem gần trường Nguyễn Hoàng... Chiếc xe bán mỳ xíu trông nhẹ nhàng hơn chiếc xe phở nhiều. Ba bánh xe làm từ bánh xe đạp. Phía trong thùng xe chú không đựng củi, chỉ một ít than nho nhỏ, lúc nào cũng có sẵn vài ba ổ mỳ nóng sẵn. Phía trên thùng xe có chắn 3 mặt kính hẳn hoi, trong đó có những lớp bánh mỳ sắp ngay ngắn màu vàng hươm. Tầng trên chú cón chưng một ít phó mát - (fromage) loại đắt tiền của Pháp như ‘La Vache Qui Rit’ , hay một tảng phó mát hình khối tam giác màu vàng bình dân và rẽ tiền hơn. Hinh như khách của chú đa số chỉ ưa hương vị mỳ xíu tự tay chú làm hơn. Tôi cũng vậy, tôi chỉ thích loại mỳ xíu của chú bán thôi. Nói là tiếng mỳ xíu chứ thật ra không mang một chút hơi hám gì của Tàu cả mà ‘xíu’ ở đây hoàn toàn Việt nam hay nói cho đúng là hoàn toàn Quảng trị ! Nhìn mớ xíu của chú kho từ thịt heo, lẫn một ít chả cắt mỏng, ngoài ra không có thêm thứ gì cầu kỳ cả. Lạ thay, khi chú bỏ thứ xíu này vào trong ổ mỳ nóng dòn, tôi cảm thấy hương vị mỳ xíu QT rất riêng, thấm thía, ngon hơn bánh mỳ thịt nguội trong Nam nhiều lắm. Bánh mỳ thịt nguội trong Nam tuy có vị ngon béo , chua ngọt đầy đủ nhưng thiếu cái đậm đà của ổ mỳ xíu QT, một thứ đậm đà khó diển tả vô cùng . Đó là những lúc tôi còn đủ tiền, đi xem phim về hết tiền chỉ đủ mua ổ mỳ không. Chú không hẹp hòi gì, xẽ mỳ, chú chan thêm cho một xí nước xíu nữa là xong.
Một điều lạ, bánh mỳ xe về đêm không bao giờ cất tiếng rao cả . Chú [chú Hưng ]lần lượt đẩy xe qua từng góc phố chờ khách. Có người lại chỉ bán cố định một chỗ về đêm. Thỉnh thoảng chú khơi lại lò than trong thùng xe, ngước mắt nhìn năm ba người bộ hành qua lại như mời mọc, đón chào.
Phố càng khuya càng vắng khách dần. Thật lâu mới có một chiếc xe tuần nhà binh chạy qua hay một chiếc honda đi đâu, lái vội về nhà. Có lúc chú yên lặng đứng nghe tiếng đại bác từ hướng Gio linh, Đông hà vọng về. Lúc đó hình như trên mặt chú hình như thoáng một nỗi buồn xa vắng./.
