HỒI TƯỞNG CỦA NGƯỜI TÙ BINH VÀO NGÀY 30 THÁNG TƯ 1975

HỒI ÚC Đinh hoa Lư 

Cám ơn anh kịp lớn giữa thù hằn
Thắp đôi vai gồng gánh nỗi điêu linh
Bóng vinh quang lắp sâu trong huyệt lạnh
Hay ngồi đau thầm lặng giữa thanh bình ... (Trầm Tử Thiêng/ Cám Ơn Anh)

CÓ  KHI TÔI NGỒI MỘT MÌNH, NGHE LẠI BẢN NHẠC CÁM ƠN ANH CÙNG NHỚ VỀ HÌNH ẢNH MỘT NGÀY CỦA THÁNG TƯ THUA TRẬN,  LÒNG TÔI CHỢT BUỒN DA DIẾT. 

ĐHL 

***

Một khu lán trại đầu nguồn Thạch Hãn

Đoàn tù binh xuống hết đèo Ba Lòng thì trời đã về chiều. Nguồn sông hẹp và cạn nên chúng tôi chỉ lội một chút chi là qua sông. Đầu nguồn vào tháng này nước vừa ít vừa chảy chậm, trông chẳng khác gì một dòng suối lớn.Tôi cố tìm theo trí nhớ xem thử còn một bãi đá ven sông, một bờ sông có vô vàn viên đá lớn tròn trịa. Giờ cái tên "Bến Đá Nổi"  nó ở đâu, tôi không còn thấy được? 

Trước mắt tôi, một cánh rừng hoang vắng, rậm rạp, không bóng người, không làng mạc, dân cư? Từ 1960 cho đến lúc toán tù binh chúng tôi bị dẫn tới đây là mười lăm năm.  Đúng mười lăm năm có nhiều thay đổi cho một vùng mang danh là "Miền Hỏa Tuyến". Khoảng 1963, tôi mới học lớp ba, đó là năm đảo chánh, Quận Ba Lòng cũng mất từ năm này. Từ đó người Tỉnh Quảng Trị ít nghe ai nhắc đến địa danh Ba Lòng.  Một vùng dân cư miền núi mới lập lại trong thời cụ Diệm, nhưng nếu ta lấy cái năm 1960 MặT Trận thành lập, chiến sự từ đó leo thang và Ba Lòng xem như 'xóa sổ' là điều tất nhiên. Sau này lúc còn đi học tôi còn nghe Tuyến McNamara thành lập đi kèm với việc “bạch hóa” hoàn toàn quận Gio Linh. Khu Định Cư Cam Lộ tiếp tục vụ Hạ Lào, Mùa Hè Đỏ Lửa cho đến hôm nay những ngày cuối cùng của tháng Tư 1975 xem như định mạng một miền nam đã được QUYẾT ĐỊNH.

Lại một lần nữa chúng tôi được vào một khu lán trại bộ đội bỏ hoang ven sông. Có tiếng đồn rằng “hàng binh Trung Đoàn 56” của ông Trung tá Phạm v Đính có trú ngụ tại đây? Tiếng đồn còn ‘gay cấn’ hơn nữa là số quân này có tham gia với quân “Cách Mạng trong trận đánh úp Cửa Việt của VNCH trong đêm rạng ngày 27/1/1973 trước khi Hiệp Định Ngưng Bắn ký kết? Những lời đồn nghe “cười ra nước mắt” tin không tin tùy người nhưng “lưỡi không xương nhiều đường lắc léo” chả có gì chứng cớ? Chỉ có một chuyện đúng: mùa hè 1974 tôi đóng quân tại Vĩnh Hòa Phường là chốt cuối cùng tại mạn biển, còn Cửa Việt thuộc phía họ. Từ Vĩnh Hòa Phường men theo bờ biển ra tới Cửa Việt phải vài ba cây số. Đường ranh ngưng bắn 1973 vạch từ Vĩnh Hòa Phường cắt lên Long Quang, Nại Cửu cắt An Tiêm vượt qua sông lên tới miền núi ...

***

Cái “miệng hại cái thân” có anh chàng tân binh mới học xong ở Dạ Lê, Phú Bài lại nghe đâu khai là “trung úy” thế là bị theo đoàn tù binh chúng tôi đi tận đây! Thanh minh chẳng có cán bộ nào tin, họ chỉ tin vài tờ giấy “bàn giao” trong đó có mấy dòng nguệch ngoạc của anh du kích hay cán bộ nào trong Huế ghi trong giấy lúc bắt anh ta mà thôi?

Chuyện tù binh cũng có khi “trong cái rủi có cái may”.  bị bắt trước nhưng chúng tôi lại bị 'lội bộ' ít hơn. Từ Lai Phước đi bộ lên đây mất hơn hai ngày đường. Nghe đâu sau này tù binh từ Huế ra quá nhiều. Đi bộ từ trong đó ra ‘toe cả chân’ lại phải ngược theo đường Chín lên tới Tà Cơn, Khe Sanh?! Chỉ tính từ  Cam Lộ lên Khe Sanh cũng phải xa thêm 65 cây số nữa...chúng tôi đi trước nhưng chỉ ngang đây, số người còn ít ỏi nên dễ thở hơn sau này, thật còn may!

Mấy tuần của tháng Tư này chúng tôi ở đây. Từ trên “khung” của cán bộ xuống các lán đất chúng tôi chẳng có hàng rào nào. Chúng tôi đủ loại lính từ TQLC, Bộ Binh, Địa Phương. Phần nhiều là lính và hạ sĩ quan. Có một số sĩ quan nhưng ít hơn...

                                               TƯỢNG NGƯỜI CHIẾN SĨ U BUỒN 

30 THÁNG 4, 1975 

    -Đúng 11 giờ 30 tổng thống "Ngụy Quyền" Sài Gòn Dương văn Minh chính thức tuyên bố đầu hàng vô điều kiện ...

Tiếng phóng thanh từ cái loa trên nhà cán bộ phát ra. Đó là tiếng của đài phát thanh Hà Nội từ “Khung” lanh lảnh dội xuống toàn khu trại tù binh sáng ngày đó làm tôi lạnh toát người. 

Tôi cảm thấy choáng váng, tai không dám tin vào sự thật đang đến? Sau hơn năm tuần làm thân phận tù binh:

    -Thế là hết!

 Ba tuần của tháng Tư bị giam tại thung lũng này.  Ba tuần kết tủa từ nhiều suy nghĩ, lo âu, hồi hộp cùng nhiều nhung nhớ lao lung. Đến hôm nay buổi sáng 30 tháng Tư của cái năm Một Chín Bảy Lăm chúng tôi đang trực tiếp nghe và nhận lấy một sự thật não nề.  Tính từ ngày 23 tháng Ba, đúng NĂM tuần căng thẳng lướt qua trong đầu... Hơn một tháng trời,  tôi cố gắng hình dung một Sài Gòn đang chiến đấu trong đó ra sao?  Có thể là những hình ảnh hỗn loạn, căng thẳng, những co rút chiến sự thảm thê, máu lửa. Nhưng tôi và những tù binh khác đã hi vọng một vài sự kiện gì đó xảy ra, tuy vu vơ và thất vọng. 

Từ đầu tháng Tư đến nay, trong thung lũng này chúng tôi vẫn "bị" nghe nhiều tin chiến sự.  Cán bộ  coi tù binh hàng ngày khoe khoang sức tiến nhanh của quân đội của họ. Chúng tôi còn nghe được sự chết chóc ghê gớm của hai phía tại Tuyến cuối Long Khánh do Tướng Lê Minh Đảo chỉ huy tại vùng ranh cuối cùng bảo vệ cho Sài Gòn...
 

***

Những ngày cuối tháng Ba, lúc vừa bị bắt tai Mỹ Chánh ra tạm giam tại thôn An Lạc bên Sông Đông Hà tôi còn nhớ có hai cán bộ chính trị viên hay kêu chúng tôi lên “Khung" tức là nhà của cán bộ. Lý do: Ngọc và tôi tuy là hai trung đội trưởng nhưng là hai sĩ quan duy nhất trong đám tù binh đầu tiên qua sông Thạch Hãn. Ngày đầu toán tù binh 17 người chúng tôi qua sông Thạch là 24.3.1975. Hai chính trị viên nói giọng Bắc, hơi thâm trầm. Họ cần chúng tôi cung cấp những thông tin nào mà chúng tôi biết được về phía quân lực chúng tôi. Thời gian đã lâu tôi không còn nhớ họ hỏi chúng tôi những gì ? nhưng đại khái về cách thức bố trí mìn bẫy, quân số đơn vị, những gì tôi biết.

Cứ mỗi lần lên 'khung' ông ta khoe với hai chúng tôi sức tiến quân phía họ.  Quân miền bắc ngang tỉnh nào, trên cái bản đồ trong phòng, ông ta bôi đỏ tỉnh đó.

Mới hai, ba hôm trước tôi còn nhớ ông ta bôi đỏ Bình Tuy, rồi Long Khánh...

Hi vọng của tôi theo từng ngày tan biên dần.  Những ngày tôi vẫn cò chút hi vọng miền nam còn lại 'phần nào đó' trong xa kia...

Những đêm tôi nằm nhẫm lại những mốc thời gian vừa qua:

-24/3/ 1975 Những ngày này còn bị giam tại thôn An Lạc chân cầu Đông Hà cũng người chính trị viên này bắt Ngọc và tôi thu vào băng nhựa kêu gọi anh em tại biển Thuận An 'buông súng' . Ông ta từng bôi những chữ " được đối xử tử tế theo TINH THẦN QUY ƯỚC GENEVA..." phải đổi lại "... theo SỰ KHOAN HỒNG CỦA CÁCH MẠNG'. 
Cuối tháng Ba, tôi con` hi vọng 'RANH GIỚI NGƯNG BẮN' sẽ là đèo Hải Vân?

Rồi tin Huế mất 26/3, Đà nẵng mất 29 tháng 3 /1975... tất cả sự kiện này các tù binh đều được cho hay. Có thể họ cố tình lung lạc tinh thần chúng tôi.

Non một tháng Tư bị giam tại các lán thung lũng này. Những ngày đi cùi gạo. Những kho gạo do Thuợng Cộng cầm súng Ak canh giữ . Những người bộ đội CS người Thuợng  mặt mày lầm lì, khẩu AK đeo ngang trước bụng, ngón tay hờm vào cò súng. Mắt họ lườm lườm nhìn chúng tôi, im lìm. Có thể họ không nói được tiếng Việt. Trước kia  tôi được biết những bộ đội Thượng Cộng rất trung thành không gì lung lạc họ. Giờ đây nghe mấy cán bộ dẫn chúng tôi đi nhận gạo khoe họ đúng là trung thành, từng giữ các kho gạo dự trữ này mấy năm nay tại thung lũng này một cách kiên trì không hao hụt gì . Gạo mốc meo mục nát , thay bao nhiều lần . Đây là gạo dự trữ nhiều năm để 'đánh miền Nam'. Theo thời gian nay cứt chuột quá nhiều, đen như những hạt đậu, giờ cho tù binh ăn. cán bộ CS ở đây có cho chúng tôi biết, những kho gạo này dự trù cho "chiến dịch HCM kéo DÀI ÍT LẮM LÀ 2 NĂM"! 

Đoàn tù  đi cùi gạo, thung lũng Ba Lòng rộng lắm; sáng chúng tôi đi chiều mới về lại trại, mất cả ngày. Thung lũng này đã mất hết vết tích. Quá khứ tuổi thơ khi tôi lên đây lúc Quận Ba Lòng vẫn còn.  Chi Công An và Quận kề nhau, gần gũi xóm làng.  Những ruộng bắp đậu xanh ngút ngàn. Những buổi các chú trong Chi ba tôi đi săn heo và gà rừng, những nồi thịt heo rừng các chú kho với lá lốt rừng...Giờ thì chẳng còn chi ngoài rừng rậm, những cái khe trôi ngoằn ngoèo trong thung lũng, bao dòng nước trong vắt, lạnh mát đôi chân. 

***
 

Chiều  23/3/1975 tôi bị bắt tại Thôn Trạch Phổ, Phong Bình, trong lòng tôi vẫn tin có ngày trao trả giống năm 1973 khi ranh giới ngưng bắn hai bên sẽ rút vào nơi nào đó?

Tôi vẫn là người tù binh, vẫn những cảm nghĩ và hình dung một ngày trao trả? Một ranh giới cuối cùng của một phía thối lui và phe kia lấn tới lắp đầy chỗ trống cho đến một 'thỏa thuận mơ hồ' trong trí tưởng tượng của tôi hay của một số người?

Có khi tôi lại tính toán hay hi vọng có một ngày ba mẹ tôi trong kia sẽ được 'truy lãnh' HAI năm lương cho những người lính mất tích hay bị bắt làm tù binh?   Nhưng phải có một điều kiện khi mọi người còn một niềm tin nào đó để cùng cố mà hình dung ra một 'RANH GIỚI NGƯNG BẮN' cuối cùng cho đôi bên ở một nơi nào trên mảnh đất teo tóp dần hồi của phía chúng tôi?

Nhưng rồi...

Đà nẵng mất, hi vọng tuyến ngưng bắn Hải Vân tiêu tan. Có tin đồn hai phía sẽ ngưng bắn ở Phan Rang rồi Phan Rang và tiếp đến Bình Tuy mất...

***

Hình ảnh trao trả tù binh nam bắc tại sông Thạch Hãn  sau Ngưng Bắn Paris 27/1/2973 (hình Phạm thắng Vũ)

Từ cái loa phóng thanh dành cho học tập trong trại, chúng tôi nghe rất rõ cái giọng the thé của người phát thanh viên nữ giọng Bắc:

   -Đúng 11 giờ 30 Tổng Thống Sài Gòn Dương văn Minh ...

Rồi những bản nhạc  "Như Có Bác Hồ Trong Ngày Vui Đại Thắng" "Tiến Về Sài Gòn"... dồn dập phát lại.

Cán bộ  trong trại reo hò, các 'vệ binh' tức là bộ đội  reo hò. Những cái radio của cán bộ mở lớn 'hết volume'! Hôm nay trại không đi đâu. Tất cả chúng tôi được ở trong trại để  liên tục nghe loan tin ĐAI THẮNG phía người ta.

Tôi không nhớ tôi có khóc hay rơm rớm nước mắt  không? Nhưng thứ cảm giác tôi nhớ rõ nhất đó là nỗi buồn tê tái. Mình tôi lạnh ngắt, một tâm lý hụt hẫng, sâu lạnh lẫn bơ vơ lạc lõng... Tuy đã là tù binh nhưng mới hôm trước trong tôi vẫn còn hình tượng một miền nam 'vẫn còn', gia đình tôi trong kia -Bình Tuy- 'vẫn còn'?

Giờ gia đình tôi trong nam ra sao?  Cả nhà đã mất tin tôi hơn môt tháng nay. Gia đình thằng Ngọc, người sĩ quan cùng đại đội, thì ở Huế, gần hơn nhà tôi. Huế mất vào hôm 26 tháng Ba, Ngọc buồn trước tôi hơn một tháng rồi.

Giờ đến phiên tôi. Sài Gòn đầu hàng xem như số phận Bình Tuy đã xong.  Ba mạ và các em tôi ra sao? nhà tôi hơn một tháng nay chắc quay quắt vì tin tôi. 

     - Thôi rồi, tất cả sụp đổ!

Thực tế trước mắt tôi sáng ngày 30 tháng Tư đó là hình ảnh rộn ràng, âm thanh huyên náo của các cán bộ trên nhà chỉ huy, một đất trời sụp đổ của sự chết lịm từ những niềm tin bám víu, tất cả như quay cuồng  xoắn tít, tạo thành một 'ảo giác' nào đó làm tôi lịm ngất hay chóng mặt rụng rời.

 Tôi như nằm mơ. ..Có tiếng lao xao mừng rỡ của một số lính thủy quân lục chiến. Họ là lính, họ mừng vì họ sẽ được cho về nam như lời các cán bộ kia hứa hẹn trước: rằng "ít tội hơn cấp chỉ huy". Những người lính kia dù là 'thứ dử' họ cũng phải về trước thôi. Sụp đổ rồi, thế là xong. Mảnh giấy trắng, cán bộ nguệch ngoạc vài chữ, những người lính này sẽ về nam. 

Còn chúng tôi, số sĩ quan sẽ ở lại.  

       

Chúng tôi chấp nhận tháng ngày trước mắt ra sao 

cũng được.  Chúng tôi không phải là lính mà là những người đã thụ huấn với trình độ chính trị khác với những người lính. Sự chấp nhận đó là lẽ ĐƯƠNG NHIÊN là CÔNG BẰNG giữa trách nhiệm và thụ hưởng, giữa vinh quang và hậu quả mà thôi.   


Những cán bộ chính trị viên  sẽ "lên lớp" trong tư thế khác. Họ là kẻ chiến thắng. Trong một tình huống khác xa vượt qua tầm tưởng tượng của tôi:

-SÀI GÒN ĐÃ ĐẦU HÀNG!

Có nhiều điều hi vọng vẫn bám ví vào tâm trí 

người tù binh. Tôi vẫn tin vào 'trao trả, trao 

đổi'- một giá trị gì đó khi quân đội và một miền nam vẫn còn. Trong chiến tranh, thắng bại lẽ thuờng. Khi thua nếu ai không bị giết thì làm tù binh. Tôi còn mừng do còn sống tức là còn có ngày được 'trao trả', được trở về với một miền nam còn lại...

Hơn một tháng trời tôi từng hi vọng sẽ có một NGÀY TRAO TRẢ TÙ BINH- tương tự hình ảnh trao trả đôi bên bờ Thach Hãn vào năm 1973. Rồi  sự thật cuối cùng đã đến. Một buổi sáng,  tất cả hi vọng  đã tan như bong bóng xà phòng.

Một sự thật đau buồn, hoàn toàn ngoài  mong đợi, ước đoán, tàn nhẩn phủ chụp lên chúng tôi vào sáng 30 tháng Tư,1975 trong một Thung Lũng đầu nguồn Thạch Hãn ./.

Đinh hoa Lư  edition  2021

46 NĂM  hồi tưởng 

 

theo trí nhớ lúc 6 tuổi, năm 1960 tôi theo cha đi đò lên Ba Lòng: Đá Nổi bến này như hình tượng trưng dưới đây:

H.O VÀ HỘI CỰU TÙ NHÂN CHÍNH TRỊ BẮC CALIFORNIA

 

NGƯỜI VỀ LẠI CHIẾN TRƯỜNG XƯA

HỒI KÝ RA TRẠI chương 3: NHỮNG ĐỒNG BẠC NGHĨA TÌNH

 

NHỮNG ĐỒNG BẠC NGHĨA TÌNH

Khi em nhỏ đạp xe ôm tới ngang cống Tây Lộc, tôi vội nhảy xuống do Cống hơi dốc. Tôi trả ngay cho em 3$ ‘bạc bắc’ tôi đã bỏ sẵn trong túi từ lâu. Nhìn theo dáng đạp xe vội vàng của em, lưng hơi cong, cái áo trắng nhàu nát, đẫm mổ hôi, tự nhiên tôi chạnh lòng thuơng cảm cho một thiếu niên người Huế, tuổi mới lớn lại gặp gian nan quá sớm. Tôi không biết em dùng 3 đồng đó làm gì. Kiếm khách thêm thì trời đã chiều. Ai đi đâu lúc này? thời buổi ngoài đường người đi bộ “đông hơn xe đạp”.

"Ba lon gạo là cùng!” Tôi nghĩ thầm.

bạc 10 đồng lớn nhất vào năm 1980 

Thời đó “củi quế gạo châu”- vào năm 1980, người lớn tuổi chắc không ai quên. Vào cuối năm 1975 thời gian tôi đang ở tù tại Trại Ái Tử, mang một đồng “bạc bác” lén về được Chợ Hôm -cái chợ chiều 'chồm hổm' nhà quê gần sông Thạch Hãn xã Triệu Long, tôi mua được đúng "một lon" khoai khô. Tiền thời này, cao nhất là tờ bạc mười đồng màu đỏ trong khi gạo là 'thuốc bổ -sâm nhung '?

Tôi thở dài quay bước tìm nhà mẹ đích tôi (1). Trước kia mẹ tôi được một căn trong Cư Xá Công Chức sát chợ Tây Lộc, nay đã bị Nhà Nước đuổi hết. Trong chợ ai mà không biết mẹ tôi - "Bà Cuơng nấu cháo gà ngon có tiếng"!

Con đường nhỏ về phía phi trường Tây Lộc cũ dẫn tôi vào dãy nhà lụp xụp. Vừa thấy tôi vào nhà mẹ tôi quá mừng và bất ngờ nhưng không quên buông những câu nguyền rũa ai đã giam tôi quá lâu:

-quân chi ác ôn ...con người ta mói ra trường mà giam chi giam ác tới 5-6 năm dữ rứa?!

Anh em bây giờ tản mác vào tận miền Nam, chỉ còn đứa em gái ở lại với mẹ tôi vừa làm HTX thêu ren 'bữa đực bữa cái' vùa phụ nấu nồi cháo gà cho mẹ tôi lúc này. Tôi chỉ ở với mẹ tôi được một, hai đêm. Sau khi ăn uống no nê mẹ tôi moi hầu bao được mấy chục bạc cho tôi ra QT tìm bạn bè. Nhìn những đồng bạc một đồng hai đồng cũ nát cuốn tròn mẹ tôi lần ra từ cái 'ruột tượng' tôi như muốn khóc. Một ngày mẹ tôi buôn gánh bán bưng chỉ được năm mười đồng, nhưng giờ tôi thật sự cần tiền?

Trước khi ra khỏi Bình Điền, 'Trại' cho tôi 32$ bạc. Trại tính theo giá nhà nước mỗi cây số '3,2 xu' [2] hay 0$032 nhân lên 1000 cây số ;than ôi, sự thật ngoài trại tù lại khác. Mọi thứ đều thiếu từ vải vóc, gạo dầu, cho đến cái vé xe chỉ ưu tiên cho cán bộ và “tiêu chuẩn hoá” nên tất cả đều chỉ có sẵn tại 'chợ đen" mà thôi. Còn hai muơi mấy đồng có gắng lắm đến Đà Nẵng là cùng. Đây là lý do tôi phải 'bấm bụng' lấy mấy chục bạc lao khó từ tay mẹ già, từ công lao em Hoà, phải thức sớm làm gà phụ nồi cháo cho mẹ, vừa thêu ren mỗi tháng ròng rã chỉ vài chục bạc.

VỀ LẠI QUẢNG TRỊ

Chiếc xe hàng thả tôi giữa đường quốc lộ gần Cầu Ga. Tôi theo con đường Hồ đắc Hanh cũ về lại xã Hải Trí. Nguyễn văn Bốn, thiếu uý BDQ 'học tập ' trong Đà Nẵng, ra tù lúc sau 15 tháng. Bạn tôi giờ chạy xe hàng với ba hắn, nhưng hắn gọi chú vì ba của Bốn tên là BA.

Thành Cổ tan tành nên nhà Bốn về 'định cư' gần ngã tư Quang Trung -Hồ đắc Hanh. Vùng này bà con còn gọi là Hải Trí. Gia đình bạn tôi chạy xe nên thuộc tầng lớp khá giả, dù xe đò bị vào 'hợp tác xã xe khách ' từ lâu.

Bốn ra tù sớm hơn tôi nên đã lấy vợ. Gia đình Mai, vợ Bốn trước đó cùng ở đường Duy Tân. Mẹ Mai là một đạo hữu rất siêng năng công quả nhất với chùa Tỉnh Hội năm xưa thời Thầy Thích Chánh Trực trụ trì. Tôi và Bốn là hai đứa bạn thân trong xóm Cửa Hậu (Cửa Hậu là một cửa của Thành Cổ: Tiền-Hậu-Tả-Hữu). Tội nghiệp, cái xóm đó giờ người ngoài kia vào ...bắt đầu xây dựng lấy hết đất. Bà con về lại như nhà Bốn biết ở với ai, nên đành bỏ cuộc. Hơn nữa, biết ai giúp đòi lại? Bà con thôn xóm ngày xưa sống dọc theo con đường Lê văn Duyệt, tản mác tứ phuơng. Kẻ ở trong nam, người tận khu thị tứ Đông Hà. Sau 1975, khu Thị Tứ Hải Lăng xem như 'xoá sổ', bà con xóm Cửa Hậu, đường Lê v Duyệt - Duy Tân thêm một lần nữa tản mạn vô nam hay 'hồi cư'  ra lại vùng này hay về làng.

Chuyện hồi cư lần một, nói cho dễ hiểu là hồi cư sau 1973. Năm này bà con ra ở quanh cồn cát Diên Sanh dối diện TKQT- tạm gọi là "Khu Thị Tứ". Đợt hồi cư thứ hai (1975) là cuộc “đổi đời” sâu đậm nhất: ngoài trừ người 'ra đi miên viễn'; còn lại thì vượt biên, vào nam, ra tận Đông Hà buôn bán làm ăn. Còn một số như gia đình của Bốn không về lại cái xóm Cửa Hậu thân yêu đó mà trú ngụ bên đường Hồ đắc Hanh hay Hải Trí.

Cho đến hôm nay tôi mới có dịp viết lên đôi dòng cảm tác về tình bằng hữu giữa hai đứa bạn thân nhau từ thuở mới 'sinh ra đời'.

Sau khi ăn uống no nê, gặp gỡ chú thím Ba- ba mẹ Bốn- hôm sau Bốn dắt tôi ra tận Đông Hà; Một lần nữa, hai chúng tôi xăm xoi trong khu thị tứ mới của Đông Hà sau "giải phóng' để tìm bà con xóm Cửa Hậu.

Nào hai gia đình dì của Bốn: dì Nậy, dì Giỏ đều là chủ xe đò nhưng nay đã vào hợp tác xã. Nhà Trần Tài (em út của cac anh Tước , Xê -Tước- Tiết,  và O Bê) và nhiều người nữa. Gặp tôi về ai cũng thuơng, ai cũng mừng. Bạn đọc tha lỗi cho cái tội nói về mình; xưa, trong xóm Cửa Hậu ai cũng thuơng tôi.

Đến đây, tôi nhớ hình ảnh anh Quang thời học sinh anh Q cũng rất thuơng tôi. Các dì các o ngang lứa mẹ tôi đều thuơng tôi. Ngày 17 tháng 3, 1975 khi rút quân về anh Q. là tiểu đoàn trưởng T Đ 122 TKQT, tôi. chỉ gặp anh lần đó là lần cuối. Thời Cửa Hậu lứa anh Quan anh Truơng Đá, anh Liệu, anh Tùng, anh Thuận (Cai Hy) đều thuơng tôi. Cái tên "Sù Sựa" là do anh Đá đặt cho tôi để “chọc” cho vui. Bốn cứ gọi tôi là "Sù Sựa", bạn ấy gọi riết đến quên cả tên "cúng cơm ' của tôi. Biệt danh này, do Bốn năng gọi mới lan nhanh khắp xóm.

Nhắc lại bà con tản mạn ra đây, Đông Hà, ai cũng bảo tôi ở lại nhưng lòng tôi như 'lửa đốt'. Tôi rất nôn về nam. Gia đình trong Bình Tuy đang ngóng tin tôi từng giờ. Tình cảm mẹ tôi tại Tây Lộc, từ bạn bè, bà con lối xóm giúp tôi gần ba trăm đồng bạc bắc cho tôi làm lộ phí vào nam. Số tiến này lúc này không phải là ít. Nó chứng minh điều tôi nói, bà con lối xóm, bạn bè thuơng tôi như tôi vừa viết chẳng hề sai.

Đón chiếc xe hàng vào Huế, giã từ Đông Hà mắt tôi còn ghi lại hình ảnh cái quán ăn lụp xụp mang tên Đường Ký, một thời là một tiệm ăn Tàu lớn bên Phố QT. Lọt đuợc vào lòng chiếc xe 'gió', lòng tôi chua xót cho thời thế 'vật đổi sao dời”.

(1): ba tôi hai vợ , mẹ ruột tôi là bà hai, còn ở trong nam
[2]: năm này còn ăn tiền xu còn gọi là hào: một đồng bạc ăn 10 ‘hào’

***

tiếp: GIÃ TỪ GA HUẾ 

BUỔI THI CUỐI CÙNG TẠI ĐẠI HỌC SAN JOSE STATE

CHUYỆN DÀI H.O. CHƯA CHẤM DỨT khi những công việc tay chân kiếm vài ba đồng một giờ, lao lung lắm cho đến khi vào làm hãng chịu job ASSEMBLER đồng lương không hơn ai. Tưởng thế là an thân cho đến lúc về hưu. 

Kinh tế Mỹ càng lúc càng suy trầm nhất là sau vụ KHỦNG HOẢNG TÀI CHÁNH dưới thời TT Bush con. Và khi các job chế xuất đi hết qua Trung Hoa Mỹ càng lúc càng thất nghiệp trầm trọng. 

Vào sau 2008 các hãng chế xuất nhất là điện tử tại vùng Vịnh khủng hoảng phá sản và đóng cửa hàng loạt. 

Giới lắp ráp (assembler) bị lay off tức là cho nghỉ việc hàng loạt.

Người viết cũng nằm trong số phận đó khi cái hãng Robbins Scientific chuyên sản xuất các dụng cụ thử nghiệm DNA của Y Khoa phải đóng cửa ra đi sớm  ngay vào năm 2003. 

Sự trở lại bất đắc dĩ cái sự nghiệp "bút nghiên sách vở" khi tuổi đã về chiều xem chừng khó khăn cho lứa tuồi quá "ngũ thập tri thiên mạng" như người viết ngày đó..

Tuổi đôi mươi tràn đầy sức sống của bao lớp trai miền nam, rồi tiếp đến hai mươi năm tù tội và mịt mù trong rừng xanh núi thẳm của chốn rẫy nương. Qua được xứ văn minh xứ Người thì lại chuyên việc tay chân ...

Tuổi già đi học, nói đúng ra nữa là H.O đi học. Từ khác tiếng nói, lạ văn hóa và lạ lẫm cả tuổi tác, biết bao kỷ niệm buồn buồn cho những lứa H.O...

Bút nghiên bất đắc dĩ như thế này chỉ hàng ngày ngồi thu mình bên góc lớp, không bạn bè không tiếng chuyện trò thân mật "mi tau".

Chỉ tôi hiểu tôi, những nỗi buồn len lén trong tâm hồn đơn lẻ. XỨ Người Lẻ Bạn, góc học đường vắng tiếng ve kêu của những MÙA HÈ THỜI HỌC TRÒ SON TRẺ, của Trường Cũ Tinh Xưa biết bao nhung nhớ, thương yêu. Giờ tất cả đã vùi lấp trong vùng kỷ niệm của một thành phố ngày xưa Quảng Trị, nơi có ngôi trường Trung Học Nguyễn Hoàng và thầy cô bạn hữu thân thương ...

một clip trình bày tại trường Mission College - ngày đó vị giáo sư bảo tôi đưa cho ông một cuộn băng video cassette để ông thu giúp và trao lại (bất cứ ai cần xem lại cách trình bày của mình)d

BUỔI THI CUỐI CÙNG

Dhl -ngày 11 tháng 12 năm 2013 -buổi thi cuối cùng  tại Đại Học San Jose State/ phân khoa Social Science 

   Hôm nay là buổi thi final và cũng là buổi học cuối cùng của tôi  tại phân khoa này. Tự nhiên trong tôi dâng lên một niềm xúc cảm , một nỗi buồn nhè nhẹ vương vương trong lòng. Những cô cậu học trò trong lớp học người bản xứ ở đây làm gì hiểu được tâm sự của một người lớn tuổi như tôi? Khi một mái đầu bạc cùng ngồi chung với hơn hai mươi mái đầu xanh, bất đồng ngôn ngữ đã đành nhưng chẳng giống gì màu mắt. Có cái là các em rất mến tôi, thuơng thân bác “già” mà vẫn siêng năng tới trường, bài vở chẳng bao giờ nộp thiếu.

 Lợi dụng lúc Giáo Sư chưa đến, tôi nhờ một sinh viên ngồi trước tôi chụp cho tôi vài pô hình làm kỷ niệm sau này. 

            một trang essay của tôi về môn History  tôi tìm ra trên yahoo 

  Em SV kia sẵn sàng giúp, chụp cho tôi. Nhờ thế tôi mới có tấm hình hôm nay.  Lớp học thấy tôi chụp hình đều cười vui vẻ, tự nhiên không có chút thắc mắc nào.Tôi giải thích cho lớp rằng đây là buổi thi cuối và cũng là buổi học cuối cùng của tôi tại trường này, do đó tôi cần một hai tấm hình. Các em đều chúc mừng tôi , chúc “bác gặp job tốt” . Dĩ nhiên làm gì có chữ “bác” trong ngôn ngữ Anh nhưng tôi phải “hoàn cảnh hóa” cho các bạn tường tận vậy thôi.

   Vài phút nữa giáo sư Vince Montes sẽ đến. Ông tốt nghiệp  Ph.D khoa Học Xã Hội tại Đại Học Los Angeles và tùng sự tại đại học này khá lâu . Dù sao ông Vince không thể nhiều tuổi hơn tôi được. Dáng  người tầm thuớc, vui vẻ . Giống các giáo sư khác, giáo sư Montes coi bộ tử tế, thêm một chút gì kính trọng tôi, một nguòi lớn tuổi hơn ông.

  Với hai giờ thi sắp tới đây, tôi sẽ trả lời 50 câu hỏi về những bài học trong mùa thu này . Cộng thêm 5 bài viết ngắn nhằm mục đích đòi hỏi tôi diển đạt ý tưởng, quan niệm , cùng bênh hay chống  vài vấn đề liên quan về chủng tộc và dân tộc (race and ethnicity) trong xã hội Hoa kỳ . Về phần 50 câu hỏi, tôi phải đọc nhanh để để tiết kiệm thì giờ cho kịp 5 bài viết kia. Có câu tôi phải đọc hai ba lần- làm tiêu hao thì giờ  . Có câu tôi lại quên hay nhớ ngờ ngợ cũng lại mất thì giờ ! Đổ đồng một câu hỏi tôi có hơn 1 phút , chuyện này đòi hỏi tôi phải thuộc bài giáo khoa thầy đã dạy, những chi tiết, năm tháng. Cũng có câu thuộc dạng loại suy để mình tự phán đoán mà chấm cho đúng.  Khổ nhất là phần vocabulary, tức là từ ngữ có chữ tôi không hiểu nghĩa ,nhưng ngoài cây viết chì số 2 ra tôi chẳng có quyền mang theo bất cứ cuốn từ điển nào. Tôi phải đoán theo ngữ cảnh mà "Mò" nghĩa . Cũng may, ngang trình độ này, tôi ít gặp chữ khó (hard word). May thay, trong giờ thứ hai  5 đề viết thầy cho đề trước , tôi soạn ra sẵn ở nhà - học thuộc lòng  ,  ít lắm là thuộc lòng  dàn bài .  Như vậy một giờ còn lại tôi chỉ kịp viết ra xong cũng đủ hết giờ, còn chút đỉnh nào thì edit câu văn . Cái khổ của tôi là phải edit lại câu văn làm tờ giấy viết dơ thêm ! Giáo sư tại Mỹ họ chấm văn viết của người nhập cư như tôi hình như họ biết “thông cảm” cho những người tiếng Anh không phải là tiếng mẹ đẻ, có thể nhờ thế tôi hi vọng thầy sẽ "nương tay" cho tôi được nhờ!

  

    Giờ thì tôi trở lại chút tâm tình của tôi với buổi thi cuối này cho ngày mai, khi tôi chính thức xa mái trường thân yêu này. Tôi sẽ nhớ nó, luyến lưu nó trong những ngày lưu xứ. Một chuỗi thời gian được hân hạnh cắp sách đến trường với cái tuổi lục tuần. Một tình cảm bao dung từ miền "Đất Hứa" từng dang tay đón nhận tôi, giúp tôi xây đắp bao điều mộng ước không chút khắt khe kỳ thị hay ghét bỏ khinh khi. Tôi cám ơn và thuơng yêu Nước Mỹ là thế. Cũng như gần mười năm trước cái hãng mang tên Apogent Discoveries chuyên sản xuất đồ thí nghiệm về gene,những mũi nhọn, những bản chứa bằng plastic đủ màu. Hàng ngày tôi cùng đồng nghiệp làm ra và đóng gói gửi đi các trường đại học, các trung tâm nghiên cứu về sinh học khắp mọi nơi trên thế giới. Thế nhưng, Hãng này chịu không nỗi tình hình kinh tế suy sụp của nước Mỹ. Hãng phải dời đi, thu gọn về tiểu bang Tennessee để tôi lại một mình "bên trời bơ vơ". 

Thế là tôi quyết định đi học lại. 

Một chuỗi thời gian, các sinh viên trẻ ra trường tại vùng thung lũng Silicon Valley cầm mảnh bằng tại nhà "mà khóc" ! có sv gửi đi cả 'ngàn lá đơn' chẳng nơi nào hồi báo?

  Thế là tôi chọn con đường "học đường dài". Nhưng có dàira sao cũng phải ra trường. Như cái thai trong bụng mẹ - chín tháng mười ngày phải ra chào ánh thái dương. Cám ơn nước Mỹ đã mở thêm cho tôi một ít kiến thức. Giã từ cái nghề săm soi điện tử cái nghề mà bà xã tôi hay nói đùa là làm "như khỉ" đó là assembler khi tôi, chân ướt- chân ráo từ VN nhập cư vào đây-Silicon Valley- theo diện tỵ nạn (refugee). Giờ tôi là một 'cụ sinh viên già' trong ngành xã hội học (Social Science), ngành học về những bất công, kỳ thị trong xã hội Mỹ. Với trọng tâm xây dựng một xã hội  công bằng và hoàn thiện hơn, trong đó mọi người đều có quyền sống quyền bình đảng về kinh tê cùng chính trị . Nạn chia rẽ và kỳ thị chủng tộc phải thực sự bị xóa bỏ. Ngoài ra cải tổ giáo dục cùng chính trị cũng liên quan đến ngành học của tôi.

   Thế đấy, những bài essay tôi phải viết, phải lý luận, phải lo kiểm lại văn phạm và từ ngữ lâu nay quen viết theo lối “Vietnamese” của tôi. Tôi nhớ lại những lần nhận bài giáo sư chấm xong trả lại cho tôi, ôi!  lời phê của ông sao "đỏ lòm" lòng tôi buồn da diết. Những tôi tự an ủi, "mình là người Việt mà !" Nhất là ông giáo sư môn sử, ông coi bộ lớn tuổi hơn tôi nhiều. Ông phê rất tận tình, hình như để huớng dẫn tôi viết cho giống người Mỹ (American Style), còn câu viết theo lối của tôi hay theo kiểu dịch từ lời Việt trước và Anh sau nên cái "văn phong" nó khác người Mỹ nhiều lắm. Một kinh nghiệm cho tôi là giáo sư càng già, càng chấm kỹ càng không bao giờ bỏ sót, cùng kỷ luật nghiêm hơn

ĐHL chiếc bóng đơn côi trong

 sân trường đại học San Jose State University-2013

   Cách đây bốn mươi mốt năm, một ngày tháng 3 năm 1972, các bạn và tôi từng có buổi học cuối cùng tại trường trung học Nguyễn Hoàng ngay thị xã Quảng trị . Nhưng buổi học cuối cùng đó hoàn toàn bất ngờ,  không ai trông đợi và cũng chẳng ai biết trước.  Tất cả , tất cả… bao thầy, bạn, bao kẻ thân yêu cùng bỏ trường bỏ xứ mà đi.  Chúng ta cùng chạy về huớng nam mưu tìm sự sống trong cái chết. Hôm nay đây tại xứ người- bốn mươi năm sau- số phận “đẩy đưa” tôi  và “buổi học cuối cùng”  này, làm lòng tôi bất chợt xao xuyến nhớ về kỷ niệm những “đời áo trắng”,  bao mộng ước dạt dào cháy bỏng , bao tương lai hoa bướm nhưng lại "gãy gánh giữa đàng"!

   Bốn mươi năm sau, những ngón tay cầm viết , một thuở thanh xuân ...giờ như sống lại.

       Cám ơn vòng tay bao dung của xã hội Hoa kỳ, cám ơn nước Mỹ!

       

December 2013